W 1593 r. powstała gmina żydowska w Amsterdamie (Niderlandy). Osiedlili się tam marrani portugalscy, którzy w warunkach tolerancji powrócili na judaizm. Urządzili synagogę "Bet Jakob" (1598 r.). Na czele gminy stanął uczony talmudysta rabin Mojżesz Uri Halevi.
    Rosnąca emigracja Żydów portugalskich okazała się dla Holandii bardzo korzystną. Marranii portugalscy przywozili z sobą do Holandii znaczne kapitały, które najczęściej inwestowali w Amsterdamie. W ten sposób powstawały liczne wielkie towarzystwa handlowe, wydzierające Hiszpanii i Portugalii zyski z handlu zamorskiego z Indiami.

W 1593 r. wypędzeni Żydzi z Państwa Kościelnego schronili się we włoskim mieście Piza. Książę Toskanii pozwolił im posiadać księgi żydowskie, pod warunkiem ocenzurowania ich treści.

W latach 1595-1603 w Turcji panował sułtan Mehmed III. Stopniowo prowincjonalni paszowie coraz jawniej grabili i prześladowali Żydów tureckich.

W 1596 r. marrani w Amsterdamie po raz pierwszy obchodzili święto Jom Kippur.

W 1597 r. wypędzono Żydów z włoskich miast Cremona, Pawia i Loda w Państwie Kościelnym. Wygnańcy musieli kupić sobie prawo osiedlenia i schronienia w Mantui, Modenie, Reggio, Weronie i Padwie.

W 1597 r. Chęciny w Polsce wprowadziły przywilej o nietolerowaniu Żydów, zwany "privilegia de non tolerandis Judaeis".

Przełom XVI i XVII wieku to okres wzrostu nauki żydowskiej w Polsce. Wychowanie i wykształcenie Żydów osiągnęło w tym czasie poziom wyższy od ogólnego poziomu w stanie szlacheckim i mieszczańskim.
    W 1600 r. Jakub Janow wydał w Lublinie książkę "Tze'enah U-Re'ena", popularną pozycję w jidysz dla kobiet. Był to komentarz Midrasz do Pisma Świętego.

W 1602 r. powstała w Niderlandach Zjednoczona Kompania Wschodnioindyjska, prowadząca handel na Oceanie Indyjskim i Wielkim. Szczególnie handlowała ona korzeniami z Moluków i Wysp Sundajskich, osiągając wielkie dochody.

W 1606 r. Holender Willem Janszoon dotarł do Australii.

W 1608 r. gmina żydowska w Amsterdamie liczyła 248 mężczyzn. Powstała tam drukarnia hebrajska, nie potrzebująca się obawiać inkwizycyjnej cenzury. Izaak Francisco Mendes Medeyros ufundował nową synagogę "Neve Szalom". Specjalnie sprowadzono z Salonik rabina sefardyjskiego Józefa Pardo. Jednakże prawdziwym szczęściem tej gminy był rabin Izaak Uziel, który swoimi kazaniami porywał słuchaczy. Kierując się miłosierdziem ufundowano dom sierot, towarzystwo pomocy i szpital. Pobożność gminy w Amsterdamie przejawiała się w uczynkach miłosierdzia i wspaniałomyślności. Wywodząc się z marranów portugalskich, byli oni jednak bardzo zagubieni pod względem wiary. Jako Żydzi zostali wychowani w wierze katolickiej i teraz w specyficzny sposób łączyli judaizm z ceremoniami rytuału katolickiego.
    W ten sposób, na początku XVII wieku, Amsterdam stał się nowym ogniskiem dla Żydów. Wykształceni Żydzi mogli swobodnie w Niderlandach rozwijać się i wielu dorobiło się europejskiej sławy. Abraham Zacuto Lusitano (1576-1642) był jednym z najlepszych medyków swego czasu. Nastrój gminy amsterdamskiej wspaniale oddawał w swojej poezji Dawid Abenatas (1600-1625).

W 1609 r. założono w Amsterdamie Bank Narodowy, pierwszy w Europie bank kapitalistyczny. Kapitał zakładowy wynosił 6,5 mln florenów. Holandia stała się bankierem Europy.

W 1612 r. rada miejska niemieckiego miasta portowego Hamburg wydała zgodę na zamieszkanie marranów portugalskich w mieście. Mogli oni rozwijać handel, lecz zabroniono im posiadania domów i innych dóbr nieruchomych.

W owym czasie w Niemczech panowała powszechna nienawiść do Żydów. Mieszczaństwo uważało Żydów za niewolników. We Frankfurcie nad Menem żyło 4 tys. Żydów, w Wormacji 1400, w Pradze 10 tys. i w Wiedniu 3 tys.
    We Frankfurcie ogłoszono ohydną ustawę "Regulamin osiadłości żydowskiej" (niem. Judenstattigkeit). Protestanci traktowali Żydów we Frankfurcie jak skazańców. Teren getta Żydzi mogli opuszczać wyłącznie za ważnymi sprawami, musieli przy tym nosić haniebną odznakę żydostwa. Licznym ograniczeniom towarzyszyły wyższe podatki nałożone na społeczność żydowską.
    W 1614 r. mieszczaństwo niemieckiego miasta Frankfurt dokonało pogromu i wygnało Żydów. 1380 Żydów opuściło miasto, tracąc cały swój majątek.

W 1615 r. niemieckie miasto Wormacja wygnało Żydów.

W 1616 r. niemiecki cesarz Maciej ukarał miasto Frankfurt za antyżydowskie krwawe rozruchy z 1614 r., i nałożył na mieszczan karę w wysokości 175.919 guldenów za wyrządzone szkody. W towarzystwie cesarskiego wojska, cesarscy komisarze wprowadzili spowrotem wypędzonych Żydów do Frankfurtu i Wormacji.

W 1618 r. nastąpiło rozerwanie wewnętrzne w gminie żydowskiej w Amsterdamie. Odłączyła się grupa marranów portugalskich otwarcie praktykujących ceremonie rytuału katolickiego. Ich kaznodzieją był Dawid Pardo.

W latach 1618-1648 trwała trzydziestoletnia wojna, w której rzymsko-katolicy starali się o wytępienie protestantyzmu. W tym okresie stoczono wiele walk i dokonano wielkiego zniszczenia centralnej Europy, lecz wynik wojny wypadł na niekorzyść katolicyzmu i wiele zaszkodził władzy oraz powadze papiestwa. Zostało prawnie zadecydowane, że protestantyzm ma prawo istnienia.
    Podczas zawieruchy wojennej wiele małych gmin żydowskich uległo zagładzie.
    Cesarz Maciej, a później Ferdynand wydali polecenie, aby nie niszczyć cennego źródła finansów, jakim byli Żydzi. Dlatego przywódcy wojsk katolickich zostali zobowiązani do zwolnienia Żydów od wszelkich kosztów wojennych, w tym kwaterunku wojska. Dzięki takim zarządzeniom Żydzi niemieccy nie potrzebowali obawiać się wroga wewnętrznego i mogli swobodnie uciekać do odległych dzielnic, aby przeczekać tam wojnę. Na dworze cesarskim w Wiedniu mianowano bogatych żydowskich finansistów "nadwornymi Żydami" (niem. Hofjuden). Nadano im rozległe swobody handlowe i zwolniono z obowiązku noszenia żółtej łaty hańby. Te nowe okoliczności pozwoliły na odbudowę gmin żydowskich w niektórych rejonach Niemiec.

W latach 1619-1637 w Niemczech panował cesarz Ferdynand II. Potwierdził on nietykalność Żydów na terenie całego państwa niemieckiego.

Gdy w latach 1619-1623 zakładano bank w Hamburgu, w tej akcji uczestniczyło dwunastu żydowskich finansistów ze swoimi kapitałami. Pierwszym założycielem domu bankowego był Diego Tekseira de Mattos, nazywany w Hamburgu "bogatym Żydem". Bank w połączeniu z żydowskim kapitałem i korzystnymi stosunkami handlowymi z portugalskimi marranami, zaważył o trwałym rozkwicie tego niemieckiego miasta portowego. Najbogatszą rodziną w mieście byli Tekseirowie, którzy obnosili się jakoby książęta.

W latach 1620-1721 we włoskim mieście Padwa doktoryzowało się z medycyny i filozofii 149 Żydów. W tej grupie bardzo wielu było Żydów polskich.

W 1621 r. w Niderlandach powstała Kompania Zachodnioindyjska, zajmująca się handlem z Amryką Północną (Nowy Amsterdam później przemianowany na Nowy York) i południową Afryką (Kraj Przylądkowy).

W 1623 r. oddzielono od siebie sejmy żydowskie w Polsce i na Litwie.

W 1627 r. Warszawa w Polsce wprowadziła przywilej o nietolerowaniu Żydów, zwany "privilegia de non tolerandis Judaeis".

W latach 1632-1648 w Polsce panował król Władysław IV Waza. Był on szczególnie przychylny dla Żydów i zakazał drukowania oraz sprzedawania w Polsce literatury antyżydowskiej.
    Rabini posiadali własną jurysdykcję i wymierzali wyroki sądowe na podstawie prawa Talmudu. Cała ówczesna twórczość umysłowa Żydów polskich nosi wyraźną cechę talmudyczno-rabiniczną. Studenci uczelni talmudycznych z pewnym politowaniem patrzyli na Pismo Święte, gdyż najwyższą powagą był Talmud. Żydzi polscy byli przy tym niezwykle religijni i pobożni.

W 1633 r. Żydzi w żydowskiej dzielnicy Poznania w Polsce, uzyskali szczególny przywilej "de non tolerandis christianis".

W 1633 r. w Wilnie powstało pierwsze na Litwie getto żydowskie.

W 1636 r. władze Amsterdamu zezwoliły na osiedlenie się w mieście Żydów niemieckich (aszkenazis). Utworzyli oni odrębną od Żydów sefardyjskich społeczność synagogalną z własnym rabinem. Szeroka przepaść dzieliła Żydów portugalskich od niemieckich.

W 1636 r. gmina marrańska we francuskim mieście Bordeaux liczyła 260 członków. Mniejsze gminy istniały w Bayonnie i innych małych miastach.

W 1637 r. w Krakowie (Polska) oskarżono Żydów o uprawianie krwawych praktyk religijnych. W zamieszkach zginęło 8 Żydów. Były to jednak pojedyńcze ekscesy przeciwko Żydom. W Polsce nadzwyczaj rzadko zdarzały się podobne rozruchy.

W 1637 r. na wschodniej Ukrainie (w Polsce) zbuntowali się Kozacy pod wodzą hetmana Pawluka. Podczas krótkiego powstania Kozacy zamordowali 200 Żydów i zburzyli kilka synagog.

W 1639 r. nastąpiło połączenie zwaśnionych synagog portugalskich w Amsterdamie. Dopiero teraz, Żydzi sefardyjscy z Amsterdamu wystąpili w całym blasku i zaćmili wszystkie gminy żydowskie w świecie.
    W Amsterdamie założono uczelnię talmudyczną (Talmud Tora). Była to pierwsza uczelnia żydowska, w której wprowadzono porządek i kolejność stopniową przedmiotów naukowych. Gruntownie uczono gramatyki hebrajskiej, poezji nowohebrajskiej oraz wykładano Talmud. Wykładowcami byli między innymi rabini Saul Morteira (1596-1660) i Izaak Aboab de Fonseca (1606-1693). Większe znaczenie miał rabin Manasse Ben-Izrael (1604-1657), uważający każde słowo Talmudu i Zakonu za szczyt objawienia.
    Osobna gmina w Niderlandach powstała w Rotterdamie, gdzie bogaci bracia Pinto utworzyli uczelnię talmudyczną.

W latach 1640-1688 w Prusach panował elektor Fryderyk Wilhelm I z dynastii Hohenzollernów. Odziedziczył on Brandenburgię, do której dodał w 1614 r. Mark, Cleve i Ravenstorn nad dolnym Renem oraz Rawensberg. W 1618 r. Otrzymał świeckie księstwo pruskie i Prusy Książęce. W 1648 r. Otrzymał Pomorze Wschodnie oraz sekularyzowane biskupstwa w Halderstadzie, Kaminie, Minden i Magdeburgu. W ten sposób powstało państwo pruskie, będące niebezpiecznym rywalem monarchii Habsburgów.

Katoliccy władcy Portugalii często zsyłali "przestępców żydowskich" (uparcie trzymających się judaizmu) do Ameryki Południowej. Osiedlali się oni w Brazylii, najczęściej w mieście Pernambuco. Ci portugalscy marrani ułatwili Holendrom zdobycie Brazylii. W ten sposób powstała tam kolonia gminy amsterdamskiej. W nowych okolicznościach holenderskiej tolerancji, marrani portugalscy otwarcie powracali na judaizm.
    W 1642 r. kilkuset Żydów portugalskich z Amsterdamu przypłynęło do Brazylii i osiedliło się w Pernambuco. Pierwszym rabinem brazylijskim był Izaak Aboab de Fonseca. Pierwszym pisarzem talmudycznym w Ameryce Południowej był chacham Jakub Lagarto z gminy na Tamarice.

W 1645 r. wszystkie żydowskie gminy na Litwie uzyskały przywilej "de non tolerandis christianis".

W XVII wieku w Czechach żyło 40 tys. Żydów (na Morawach 25 tys.), z czego około 10 tys. w Pradze. Gmina w Pradze była wówczas w okresie swego największego rozkwitu. Dla porównania: w połowie XVII wieku we Frankfurcie mieszkało 2 tys. Żydów, w Wiedniu 3 tys., a w Berlinie 4 tys. (w 1770 r.). Praga nosiła wówczas zaszczytny tytuł "Matki Izraela". Zamożni żydowscy mieszczanie mieszkali w okazałych kamienicach, które mocno odróżniały się od dzielnic biedoty.

W 1646 r. wybuchła wojna pomiędzy Portugalią i Holandią o kolonie zamorskie. Żydzi sefardyjscy opowiedzieli się po stronie Niderlandów i aktywnie wsparli finansami i orężem holenderskich gubernatorów w Ameryce Południowej. Dzięki temu tolerancja dla Żydów w Holandii została na trwałe utwierdzona.

W 1648 r. liczba ludności żydowskiej w Polsce wynosiła 450 tys. osób, czyli 4,5% ogółu mieszkańców. Żydzi rozszerzyli swoją działalność z tradycyjnych dziedzin bankowości i pożyczek na wszelkie formy handlu, rzemiosła i manufaktury. Zapewnili sobie prawo do tworzenia własnych cechów. Wychodzili poza obręb miast i docierali do wiejskich okolic kraju. Przyczyniali się do rozwoju gospodarczego kraju, zwłaszcza wschodnich kresów, Ukrainy. Tam właśnie przedsiębiorczy Żydzi zostali włączeni do systemu arendy, czyli dzierżawy majątków ziemskich. Właścicielom dawało to luksus niezajmowania się dobrami, a Żydom obowiązek ściągania należności od chłopów i egzekwowania pracy. W dobrach kościelnych egzekwowali świadczenia i opłaty od wiernych, a w majątkach starostów pobierali myto, podatki i opłaty skarbowe. Bardzo szybko połowa dóbr na Ukrainie znalazła się w rękach żydowskich arendarzy. W tej sytuacji, dla wielu na Ukrainie, Żyd stał się symbolem wyzysku.

----------------- Katastrofa w Polsce -----------------

W 1648 r. na wschodniej Ukrainie (w Polsce) wybuchło powstanie kozackie (lata 1648-1667) pod wodzą Bogdana Chmielnickiego. Chmielnicki takimi słowami zwrócił się do Kozaków: "Polacy oddali nas w niewolę przeklętemu nasieniu żydowskiemu". Bardzo szybko powstanie objęło swym zasięgiem całą Ukrainę.
    Ukraina stała się widownią straszliwych rzezi Żydów. Cztery gminy żydowskie, liczące 3 tys. osób, uciekając przed śmiercią męczeńską, poddały się Tatarom z całym dobytkiem. Jeńców sprzedano w niewolę do Turcji. Gmina w Konstantynopolu pozyskała finanse od gminy w Amserdamie, na wykup jeńców żydowskich z niewoli tureckiej.
    W Niemirowie Kozacy weszli w porozumienie z prawosławną ludnością i wymordowali 6 tys. Żydów w mieście. Podczas oblężenia Tulcyna, Polacy zawarli ugodę z Kozakami i wydali im na śmierć 2 tys. Żydów. Następnie Kozacy wymordowali Polaków, za zdradę Żydów. Podobne rzezie dotknęły gminy w Homlu, Starodubie, Czernihowie i innych miastach.
    Polski książę Jeremi Wiśniowiecki wycofując się ze swoją armią z ogarniętej powstaniem Ukrainy, przyjmował pod ochronę licznych zbiegów żydowskich, umożliwiając im ucieczkę do Polski.
    Po upadku polskiej twierdzy w Połonnem, Kozacy wymordowali 10 tys. Żydów. Nie było ucieczki dla Żydów. Całą przestrzeń Ukrainy znaczyły ślady krwi zamordowanych Żydów. W samym Barze zabito ich 2 tys. We Lwowie zginęła połowa gminy, a ponadto musiano oddać cały majątek jako okup dla Kozaków. W Narolu w straszliwych męczarniach zamordowano 12 tys. Żydów.
    Powstańcze oddziały ukraińsko-kozackie wtargnęły na Wołyń, Podole i Białą Ruś. W Krzmieńcu zamordowano kilkaset żydowskich dzieci, rzucając ich zwłoki na pożarcie psom.

W latach 1648-1668 w Polsce panował król Jan Kazimierz.
    Po rozbicie wojsk polskich, Kozacy oświadczyli komisarzom królewskim, że żaden kościół katolicki, ani żaden Żyd, nie będą tolerowani w dzielnicach kozackich. Zawarto wtedy krótkotrwały rozejm.
    W przeciągu 2 lat wojny Kozacy i Ukraińcy zgładzili ponad 300 gmin żydowskich.

W czasie przerwy w działaniach wojennych, resztki społeczności żydowskiej z Ukrainy zbierały się w Polsce. Ocalałym dzieciom żydowskim wieszano na szyi pudełka ze świadectwami, aby w przyszłości zapobiedz związkom kazirodczym.
    W 1650 r. zebrał się w Lublinie (w Polsce) wielki synod rabinów. Pracowali oni nad uporządkowaniem spraw żydowskich po zagładzie na Ukrainie. Stopniowo przywracano ład życia rodzinnego i społecznego Żydów polskich.

W latach 1649-1653 w Anglii to okres Republiki angielskiej (Commonwealth and Tree State). Władzę sprawował parlament, który powołał jako władzę wykonawczą Radę Stanu. W Radzie Stanu głos decydujący miał Oliver Cromwell. Cromwell mówił: "Lituję się bardzo nad tym biednym narodem (Żydami), który Bóg wybrał i któremu nadał swe ustawy. Nie wierzą w Jezusa, gdyż nie uznają go jako Mesjasza". Cromwell marzył o pojednaniu chrześcijan z Żydami. W owym czasie życie publiczne w Anglii przybrało zabarwienie izraelskie. Niektórzy nawet pragnęli, by Prawo Mojżeszowe zostało uznane za normę państwową w Anglii.
    Pewien wpływowy chrześcijanin, Edward Nikolas, wydał apologię o "szlachetnej narodowości żydowskiej i synów Izraela". Autor na podstawie Biblii uzasadniał pierwszeństwo i wybraństwo Izraela, jako wybranego ludu Bożego. "Jest więc naszym obowiązkiem uczynić wszystko, co od nas zależy, aby Żydów popierać (...) i zespolić się z nimi w przyjacielskim obcowaniu". To dzieło wywarło wielkie wrażenie w Anglii i Holandii.
    W 1650 r. rabin Manasse Ben-Izrael z Amsterdamu, napisał "Nadzieję Izraela", którą chciał utorować drogę państwu mesjańskiemu. Do tego pisma dołączył prośbę do parlamentu angielskiego o udzielenie Żydom zezwolenia na ponowne zamieszkanie w Anglii.

W 1650 r. Benjamin D'acosta wprowadził przemysłową uprawę trzciny cukrowej na wypsie Martynika, na Karaibach.
    W 1650 r. żydowski kupiec Jakub jako pierwszy otworzył coffee house w Oksfordzie, w Anglii.

W latach 1650-1725 nastąpiła pierwsza emigracja żydowska do kolonii w Północnej Ameryce. Liczba imigrantów bardzo szybko osiągnęła liczbę tysięcy.

W 1653 r. Oliver Cromwell rozwiązał w Anglii parlament i zagarnął absolutną władzę w państwie. Cromwell rządził jako lord-protektor Anglii, Szkocji i Irlandii. Powołany na kilka miesięcy nowy parlament miał charakter religijny i bardzo sprzyjał Żydom.

W 1654 r. Kozacy pod wodzą Chmielnickiego połączyli się z Rosją. Wojska rosyjskie spustoszyły Białoruś i Litwę. Wojna polsko-rosyjska trwała w latach 1654-1656.
    Rosjanie zgładzili większość gmin żydowskich na Białorusi i Litwie. W samym Wilnie zginęło 25 tysięcy, a w Lublinie 2 tysiące Żydów.

W 1655 r. portugalscy marrani otworzyli synagogę w Port-Royal na wyspie Jamajka, na Karaibach.

W 1656 r. portugalski marron Peter Stuyvesant stworzył w Holandii Kompanię Zachodnio Indyjską, zajmującą się handlem z koloniami w Ameryce Północnej.

W 1656 r. wojska szewdzkie najechały na Polskę. Wojna trwała w latach 1655-1660.
    Szwedzi spustoszyli gminy żydowskie w Wielkopolsce i Małopolsce. Polski hetman Czarnecki, bohaterska walczący ze Szwedami, straszliwie prześladował Żydów, których oskarżył o sprzyjanie najeźdzcom.
    Cała Polska przedstawiała wówczas obraz krwawego pobojowiska, przez które przechodziły wojska Moskali, Polaków, Kozaków, Prusaków, Szwedów, a następnie księcia Rakoczego (Siedmiogród). Wszyscy rabowali i mordowali Żydów. Ogólną liczbę wymordowanych Żydów w latach 1648-1656 ocenia się na 125 tys. osób.

----------------- Odbudowa -----------------

Wielu polskich Żydów uciekło w stronę Gdańska, a następnie przez Hamburg do Amsterdamu, skąd kierowano ich do osiedlenia w niemieckich miastach nad Renem. Ku południowi uciekali na Morawy i Czechy, a następnie przez Węgry i Austrię do Włoch. Liczba i nędza żydowskich uciekinierów z Polski była tak ogromna, że wszystkie gminy przeznaczyły część swoich funduszy na pomoc.
    Dla żydostwa pogromy kozackie miały przełomowe znaczenie. Za sprawą uchodźców, dorobek umysłowy Żydów polskich stał się dostępny dla wszystkich gmin. W uznaniu wiedzy talmudycznej, urzędy rabinów najczęściej powierzano Żydom polskim. Na Morawach osiedli Efraim Kohen i Sabbataj Kohen, w Amsterdamie osiadł Mojżesz Ribkes, we Frankfurcie osiadł Aron Kajdanower, w Metz Mojżesz Kohen. Ci wybitni polscy talmudyści narzucili innym gminom swoją pobożność i swojego ducha. Bardzo często spoglądali z poczuciem wyższości na rabinów niemieckich i portugalskich. Każdy kto chciał gruntownie studiować wiedzę talmudyczno-rabiniczną udawał się do polskich talmudystów. Żartowano z "Polaków", lecz we wszystkim ich słuchano.

Odrodzone po katastrofie w Polsce gminy żydowskie, uległy znaczącemu przeobrażeniu. W owym czasie szlachta i duchowieństwo, nie mając własnych banków, powierzała swoje fundusze władzom gmin żydowskich. W ten sposób kahał stał się tymczasowym bankiem. Konieczność inwestowania pieniędzy i przynoszenia zysków wytworzyła oligarchię kahalną, która nie dopuszczała do podziału zysków w gminie dla rosnącej w liczbę biedoty. Kahał często niesprawiedliwie dzielił obciążenia podatkowe i przerodził się w "instrument wewnątrz żydowskiego wyzysku".
    Nie było już tylu silnych ekonomicznie Żydów, co przedtem. Przepaść między nędzą i bogactwem stawała się coraz większa.
    Wybitnym rabinem działającym wówczas wśród żydów aszkenazyjskich na polskich ziemiach, był rabin Dawid ben Szmuel Halewi - Taz (1586-1667). Urodził się we Włodzimierzu Wołyńskim, a kształcił na jesziwie krakowskiej u rabina Joela Sirkesa. Był rabinem w Poznaniu, Ostrowie i Lwowie. Gdy wybuchła wojna kozacka, Halewi uciekł przed pogromami na Morawy, skąd powrócił do Polski w 1654 roku. Przed Kozakami i wojskami rosyjskimi uciekali z Polski również i inni żydowscy uczeni. Rabin Szabtaj ben Meir Hakohen - Szach (1621-1662), pochodzący z Litwy, uciekł wówczas do Czech, gdzie został rabinem Holeschau na Morawach.
    Na polskich ziemiach, w Kaliszu, działał także rabin Abraham Halewi Gombiner (1634-1682), który napisał komentarz "Magen Awraham" (hebr. "Tarcza Abrahama") do "Orach Chajim".

W owym czasie prawie wszystkie gminy żydowskie w Portugalii i Włoszech zajmowały się Kabałą. Pismo Święte było zapomniane, a szkoły rabiniczne zajmowały się wyłącznie Talmudem, a właściwie naukami powag rabinicznych z niedawnych czasów - Józefa Karo i Mojżesza Isserlesa.
    Dobrze wykształceni marrani portugalscy nie byli ściśle związani z judaizmem, dlatego coraz częściej zdarzała się otwarta krytyka skrupulatności i przemądrzałości rabinów. Znajdowali się także tacy, którzy poddawali w wątpliwość prawdę judaizmu w jego rabinicznej i kabalistycznej postaci.
    Uriel da Costa (1590-1640) powrócił z katolicyzmu na judaizm i osiedlił się w Amsterdamie. Studiując Pismo Święte zauważył, że życie religijne i ustalone normy prawne nie zgadzają się z przepisami Mojżesza. Swoją otwartą krytyką judaizmu rabinicznego ściągnął na siebie klątwę rabinów. Costa ogłosił dzieło "Przegląd tradycji faryzejskich" przeciwstawiając się istniejącemu judaizmowi. Po ciężkich przeżyciach zginął śmiercią samobójczą.
    Leon Modena (1571-1655) przełożył na język włoski całość rytualnego kodeksu żydowskiego. W ten sposób wystawił na publiczny widok ukrywane dotąd zwyczaje judaizmu rabinicznego. Dla większości chrześcijan były one dziwactwem i śmiesznością.
    Józef Salomon Delmedigo (1591-1655) studiował na uniwersytecie w Padwie i był uczniem Galileusza. Gdy wywędrował do Polski, praktykował jako przyboczny medyk księcia Radziwiłła, pod Wilnem na Litwie. Następnie był rabinem w Hamburgu, Amsterdamie i Pradze, jednakże wszędzie poddawał w wątpliwość judaizm rabiniczno-talmudyczny.
    Szymon Luzzato (1590-1663) mieszkał w Wenecji i publicznie wykazywał, że największą korzyścią dla państwa będzie nadanie wolności Żydom. Obliczył, że Żydzi przynoszą rocznie Wenecji zysk 250.000 dukatów i dają zatrudnienie 4 tys. pracownikom. Luzatto krytykował także judaizm rabiniczny, a zarazem przeciwstawiał się Kabale.
    Największym myślicielem swojej epoki był Baruch Spinoza (1632-1677). Ten wielki żydowski filozof mieszkający w Amsterdamie był przedstawicielem racjonalizmu. Otwarcie głosił monizm, uznając istnienie tylko jednej substancji-boga, czyli przyrody (panteizm). W etyce obstawał przy idei wolności, jako uświadomionej konieczności. Spinoza zupełnie odszedł od judaizmu, a za głoszone nauki został obłożone najcięższą klątwą rabiniczną (1656 r.). Opublikował on dzieło "Traktat teologiczno-polityczny".
    Równocześnie w kręgach portugalskich marranów rozkwitała wiedza i oświata. W wolnej Holandii rozwijali swoje talenty filozofowie, medycy, matematycy, językoznawcy i poeci.
    Enrique de Paz z Segowii (1600-1660) pod poetyckim imieniem Antonio Enriquez de Gomez napisał 22 komedie, które były z powodzeniem wystawiane na licznych scenach.
    Józef Penso (1650-1703) stworzył hebrajski dramat "Jeńcy nadziei". Pisał też liczną poezję, nowele oraz medytacje moralno-filozoficzne.
    Poetów marrańskich w Amsterdamie było tak wielu, że Izaak Nunes (Manuel de Belmonte) założył akademię poetycką, która miała rozdawać nagrody na najlepszą poezję. Wiersze portugalskie i łacińskie pisał Nicolas de Oliver Fullana, który jednocześnie rysował mapy dla Holendrów. Z poetek wybitną była Isabel Correa.
    Filolog Dawid Coen de Lara (1610-1674) był wybitnym kaznodzieją i autorem książek o treści moralnej. Dionys Musaphia (1616-1675) studiował i wykładał Pismo Święte oraz Talmud. O wiele większe znaczenie miał Baltazar Orobio de Castro (1620-1687), który okazał się zaciekłym przeciwnikiem chrześcijaństwa.

W 1656 r. Anglia uznała prawną tolerancję marranów portugalskich jako Żydów. Zamieszkiwali oni angielskie miasta i ukrywali własną tożsamość narodową. W nowej rzeczywistości, marrani mieszkający w Londynie zaczęli zrzucać maskę chrześcijaństwa i powracać na judaizm.

W 1656 r. w Smyrnie (Turcja) Sabbataj Cwi (1626-1676) ogłosił się Mesjaszem. Zapoczątkował on istnienie nowego ruchu w judaizmie. Miał on charakter apokaliptyczny i wyrastał z kabalistyki. Sabbataj Cwi miał małą znajomość Pisma Świętego oraz Talmudu, pociągała go natomiast Kabała. W kabalistycznej księdze "Zohar" odnalazł przypisek, że 1648 r. był początkiem ery zbawienia (rok 5408). Sabbataj ogłosił, że rządy Tory dobiegły końca i zdecydowanie przeciwstawił się tradycji rabinicznej. Sabataj Cwi wraz ze swoimi zwolennikami zajął synagogę w Smyrnie i czynił wiele rzeczy sprzecznych z zasadami judaizmu. Ogłosił 18 czerwca 1666 r. dniem zbawienia. W 1667 roku, Sabbataj Cwi mając do wyboru przejście na Islam lub śmierć, zdecydował się na to pierwsze.

Wielki ruch mesjanistyczny objął gminy żydowskie w Azji Mniejszej. Również wśród Żydów europejskich rosła liczba zwolenników Sabbataja Cwi. W Hamburgu chciano urządzić demonstrację przeciwko nietolerancji chrześcijan. Wielu Żydów szykowało się do powrotu do Judei.
    Jednakże znaczna część pobożnych Żydów zdecydowanie sprzeciwiła się Sabbatajowi. Przestrzegali oni przepisów religijnych judaizmu i wyobrażali sobie Mesjasza jako pobożnego rabina, natomiast Sabbataj usiłował rozwiązać Zakon. W ten sposób w większości gmin żydowskich powstały grupki niedowiarków, broniących tradycji judaizmu rabiniczno-talmudycznego. Judaizm i Kabała zaczęły wzajemnie się zwalczać.

W 1657 r. Anglia wyraziła zgodę, aby mała gmina żydowska w Londynie mogła publicznie obchodzić swoje święta i odprawiać nabożeństwa.

W latach 1658-1705 w Niemczech panował cesarz Leopold I Habsburg. Zrezygnował on z władzy w Niemczech na rzecz stanów Rzeszy, zachował natomiast absolutną władzę w swych krajach dziedzicznych (Austrii, Czechach i w habsburskiej części Węgier). Był on członkiem zakonu jezuitów. Jezuici podburzyli dwór i ludność Austrii przeciwko innowiercom, w tym także przeciwko Żydom.

W 1660 r. pozwolono Żydom ponownie osiedlać się w Anglii. Był to pierwszy krok do wyzwolenia Żydów, do traktowania ich nie jako wyrzutków, lecz jako ludzi godnych tego miana.

W 1664 r. fanatyczni studenci uczelni jezuickiej we Lwowie zaatakowali żydowskie getto. W pogromie zginęło 100 Żydów.
    W 1664 r. spalono w Krakowie za bluźnierstwo żydowskiego aptekarza R. Matathie.

W latach 1669-1673 w Polsce panował król Michał Korybut Wiśniowiecki.

W 1669 r. Hiszpania wygnała resztki Żydów ze swoich ziem w Afryce północno-zachodniej - z Oranu, Mazaquiviery i innych miast. Wygnańcy osiedlili się w Sabaudi i Nicei.

W 1670 r. wypędzono Żydów z Wiednia i arcyksięstwa austriackiego. Opuszczoną dzielnicę żydowską w Wiedniu kupił od cesarza magistrat miasta i nazwał ją na jego cześć: Leopoldstadt. Plac synagogi użyto pod budowę kościoła. Wygnańcy rozproszyli się po Morawach, Czechach i Bawarii.

W owym czasie elektor brandenburski Fryderyk Wilhelm okazał tolerancję dla Żydów w swoim państwie. Elektor dobrze rozumiał, że finanse są niezbędne dla prawidłowego rozwoju państwa, a Żydzi cieszyli się opinią bardzo dobrych finansistów. Dlatego Żydzi austriaccy otrzymali zgodę na osiedlanie się w Brandenburgii. W ten sposób powstały gminy żydowskie w Berlinie, Landsbergu, Brandenburgu i Frankfurcie nad Odrą.

W latach 1674-1696 w Polsce panował król Jan III Sobieski.

W 1675 r. gmina Żydów portugalskich w Amsterdamie liczyła 4 tys. rodzin. Zbudowano wówczas wspaniałą synagogę, ne której budowę pieniędzy Żydom pożyczyli chrześcijanie. W Amsterdamie działał wówczas wybitny kabalista rabin Jakub Sasportas (1610-1695), który gorliwie sprzeciwiał się naukom Sabbataja Cwi.

Śmierć Sabbataja Cwi w 1676 roku była szokiem dla wielu kręgów judaizmu, który znalazł się w stanie rozdarcia wewnętrznego. Był to okres głębokich kontrowersji religijnych.
    Po jego śmierci nauki Sabataja Cwi rozpowszechniał głownie kabalista Natan z Gazy (1644-1680). Uważał on, że Mesjasz podejmuje wśród męki próbę odtworzenia pierwotnej harmonii. Ustępuje wobec pozornej przewagi zła tylko po to, aby pokonać je od środka. Może on oczyścić to, co nieczyste, sam stając się "nieczystym". Dlatego nie podlega Prawu Bożemu i może czynić rzeczy zakazane. Mistyczne nadzieje łączyły się tutaj z usprawiedliwieniem grzesznego trybu życia. Stopniowo z czasem, zwolennicy tych poglądów zaczęli nauczać o "świętości grzechu". Kto grzeszy, jest dobry i uczciwy w oczach Boga, a nieczystość przyciąga ducha świętości. Uważali oni, że Sabataj Cwi zniósł już całe zło i teraz nic nie jest niegodziwością.

Po czasie katastrofy w Polsce i na Ukrainie, społeczność Żydów europejskich bardzo podupadła, a ubóstwo się wzmogło. Jedynie gminy portugalskie w Amsterdamie, Hamburgu, Liwornie, Florencji i Londynie utrzymywały swoje bogactwo. Do wielkich ówczesnych kapitalistów należeli: Izaak Suasso, który pożyczył Holendrom 2.000.000 guldenów. Francisco Melo wspierał swoim kapitałem państwo holenderskie. De Pinto finansował domy sierot i inne obiekty użyteczności publicznej w Holandii. W Hamburgu mieszkali Tekseirasowie oraz Daniel Abenser, który udzielał pożyczek polskim królom. W Londynie mieszkał Salomon de Medina, który miał 80.000 funtów rocznego obrotu.
    Pod koniec XVII wieku gminy żydowskie w Polsce były zubożałe po zniszczeniach wojennych, często zaciągały pożyczki i miały problemy z wpłacaniem należności do skarbu państwa. W owym czasie nastąpiło znaczne osłabienie dworu królewskiego, a zwalczające się obozy magnackie rywalizowały o poszerzenie sfer swych wpływów. Żydzi próbowali, więc pozyskać poparcie magnatów, którzy starali się rozciągnąć swe wpływy na miasta. Powodowało to liczne konflikty mieszczaństwa z lokalnymi społecznościami żydowskimi.

W latach 1679-1682 Mardochaj z Eisenstadtu zaczął głosić na Węgrzech, Morawach i Czechach, że Sabbataj Cwi był prawdziwym Mesjaszem i w trzy lata po swojej domniemanej śmierci (zmarł w 1676 r.) objawi się i dokona zbawienia. Mardochaj ogłosił się Mesjaszem i zmartwychwstałym Sabbatajem Cwi. Poglądy te rozszerzały się po Austrii, Włochach i Polsce, wywołując poruszenie i wzmacniając rozwój ruchu kabalistyczno-mesjańskiego sabbatanizmu.

W Turcji wdowa po Sabbataju Cwi ogłosiła swego syna Jakuba Querido jako Mesjasza, kontynuatora misji Sabbataja. Jego zwolennicy dopuszczali się wszeteczeństw. Pod tureckim przymusem przyjęli Islam i założyli sektę "donmeh" (tzn. "odszczepieńcy").

W XVII wieku w Polsce ogłoszono zasady Kabały. Uczynił to, Jezajasz Horowic (1632-1689) w Kazimierzu pod Krakowem.

W 1680 r. nastąpił tumult przeciw Żydom w Brześciu Litewskim, w 1681 r. w Wilnie, w 1682 r. w Krakowie, w 1687 r. w Poznaniu.

W XVIII wieku ponad jedna czwarta żydowskiej ludności Rzeczpospolitej Obojga Narodów trudniła się wyszynkiem, karczmarstwem i produkcja alkoholu.
    W XVIII wieku katoliccy księża na polskich ziemiach powszechnie określali żydowskie karczmy jako "siedlisko szatana". Jednocześnie wpajano w umysły polskich chłopów negatywny symbol Żyda, chciwego na pieniądze, podstępnego, nakłaniającego do pijaństwa, wciskającego niepotrzebne towary i odpowiedzialnego za ich długi. W ten i inne sposoby, kościół katolicki podgrzewał religijne antagonizmy, które łatwo stawały się zarzewiem antyżydowskich ekscesów.
    W XVIII wieku synody kościoła katolickiego wielokrotnie ponawiały antyżydowskie postanowienia. Utrudniano budowę nowych synagog i kazano sobie płacić okup za odstąpienie od zamknięcia synagogi. Często powtarzały się oskarżenia o mord rytualny.

W 1685 r. Izaak Cantarini wydał w Padua (Włochy) encyklopedię rabiniczną "Strach Izaaka" ("Pahad Yizhak").

W 1689 r. w pogromie w Pradze (Czechy) zamordowano 100 Żydów. Spalono dzielnicę żydowską i synagogę.

W latach 1697-1704 w Polsce panował król August II Mocny. Został on zmuszony przez Szwedów do obdykacji.

W latach 1701-1713 w Prusach panował król Fryderyk I.

W latach 1704-1709 w Polsce panował król Stanisław Leszczyński. Został on wybrany na króla przez stronnictwo szwedzkie. W wyniku tej interwencji wybuchła wojna domowa w Polsce.

W 1705 r. w Anglii utworzono pierwszą hebrajską prasę.

W latach 1709-1733 w Polsce panował król August II Mocny. Wojska rosyjskie interweniowały w Polsce, wypędzając Szwedów i Stanisława Leszczyńskiego.

Przykładem ówczesnych konfliktów wewnątrz judaizmu jest postać rabina Chachama Cwi Aszkenazi (1660-1718). Rabi Cwi Aszkenazi urodził się na Węgrzech. Stracił on swoją rodzinę podczas oblężenia Budy przez Habsburgów. Rabin Aszkenazi został wówczas wybrany rabinem Sarajewa, a po powtórnym ożenku został rabinem Hamburgu, Altonu i Wansbeck (1707 rok). W 1710 roku wybrano go aszkenazyjskim rabinem Amsterdamu. W owym czasie Amsterdam był największym ośrodkiem żydowskim na świecie. Doszło tutaj do gwałtownych kontrowersji ze zwolennikami Sabbataja Cwi. Aszkenazi zdecydowani wystąpił przeciwko sabbatanistom. Po tym konflikcie, rabin Aszkenazi musiał w 1714 roku opuścić Amsterdam i przenieść się do Lwowa w Polsce. Jednakże spory w świecie żydowskim dotarły również i na ziemie polskie. Synem rabina Aszkenaziego był rabin Jaakow Emden, który stanowczo przeciwstawił się rabinowi Jonatanowi Eibeschutzowi. Rabin Jaakow oskarżył rabina Jonatana o to, że jest zwolennikiem herezji fałszywego Mesjasza Sabbataja Cwi. Spór pomiędzy nimi podzielił na dwie części ówczesny żydowski świat.
    Dopowiedzmy jeszcze sobie, że rabin Jonatan Eibeschutz (1690-1764) był najsłynniejszym w owym czasie kabalistą. Urodził się w Krakowie (Polska) i był tam rektorem miejscowej jesziwy. Następnie przeniósł się do Pragi, gdzie był sędzią. Od 1741 rok zajmował stanowisko rabina w Metzu, a od 1750 roku rabina w Hamburgu, Altona i Wansbeck.

W latach 1711-1740 w Austrii panował cesarz Karol VI.

W latach 1713-1740 w Prusach panował król Fryderyk Wilhelm I. Zreorganizował on administrację państwową i przede wszystkim dbał o stworzenie silnej armii (całe Prusy liczyły wówczas 2,5 miliona ludności).

W owym czasie na wschodnich kresach Polski rozpoczął swoją działalność mistyk Izrael ben-Eliezer (1700-1760), nazwany Baal Szem Tow (znany jako Beszt). Uważał się on za cadik ha-dor (hebr. sprawiedliwy pokolenia), który wystąpi jako Mesjasz, kiedy świat będzie gotowy do zbawienia. Należał do wyznawców Sabataja Cwi. Uważał, że w Sabataju była łaska, tylko ten sprzeniewierzył się swemu powołaniu przyjmując Islam. Baal Szem Tow uważał, że nie ma miejsca na zło, chyba tylko w przypadku fałszywego poznania. Kto w złu rozpozna boskość, sprowadzi je ku dobru. Każdy, zatem może zostać oczyszczony i nie trzeba się bać grzechu. Nie chciał jednak niszczyć grzechu grzechem (jak to czynili inni następcy Sabataja Cwi), lecz staraniem czynienia dobra. Nauczał o afirmacji życia, łącząc z tym taniec, śpiew i świętowanie.
    Wokół Baal Szem Towa zgromadziło się około 10 tys. pobożnych Żydów (chasydów), którzy odróżniali się od pozostałcyh polskich Żydów długą modlitwą, nowymi rytuałami religijnymi, wesołością i noszonymi pejsami. Chasydzi potępiali suchą scholastykę szkół i akademii rabinicznych, a w Talmudzie widzieli przeszkodę w dotarciu do Boga Szukali zjednoczenia z Bogiem w postach, tańcach, modłach, kontakcie z naturą i ludźmi. Ruch bardzo szybko rozpowszechnił się w Polsce, Podolu i na Ukrainie.
    W XVIII wieku doszło do silnego rozdarcia religijnego w Polsce. Chasydzi kontynuowali zwycięski pochód na południu Polski i na Ukrainie oraz w Galicji. Napotykali na silny opór ze strony judaizmu rabiniczno-talmudycznego, którego przedstawicieli nazywano ortodoksyjnymi "misnagadami" (hebr. mitnagdim - przeciwnicy). Zwalczające się stronnictwa zaciekle się spierały z sobą i nawzajem wykluczały z gmin. Te zaciekłe spory spowodowały z upływem czasu skostnienie ruchu chasydzkiego.

W 1726 r. cesarz austriacki Karol VI wydał dekrety familianckie. Na ich mocy w Czechach mogło mieszkać zaledwie 8541 rodzin żydowskich, a na Morawach 5106 rodzin. Pozostali musieli albo wyemigrować, albo nie mogli zakładać rodziny do czasu, gdy umrze posiadacz rodzinnego numerka. Wielu Żydów decydowało się na zawieranie potajemnych małżeństw zgodnie z żydowską wiarą. Jednak dzieci z takich rodzin były uznawane przez władze jako pozamałżeńskie.

W 1728 r. żydzi zakupili ziemię w Newport Rhode Island (obecny Nowy Jork) pod budowę pierwszej synagogi w Ameryce Północnej. Oddano ją do użytku w 1763 r.

W 1731 r. w Nowym Jorku otworzono pierwszą żydowską uczelnię w Ameryce Północnej. Nazywano ją Polonies Talmud Torah.
    W 1732 r. otworzono uczelnię rabiniczną Talmud Torah w Londynie, w Anglii.

W latach 1733-1763 w Polsce panował król August II Saski.

W latach 1740-1786 w Prusach panował król Fryderyk II Wielki. Przeprowadził on wiele doniosłych reform, a dążąc do wzbogacenia się państwa pruskiego sprzyjał działalności gospodarczej Żydów.

W latach 1740-1780 w Austrii panowała cesarzowa Maria Teresa.
    W latach 1740-1748 trwała wojna sukcesyjna austriacka. Przeciwko Austrii wystąpiły Prusy, Francja, Hiszpania i niektóre państwa niemieckie. Wojna zakończyła się opanowaniem Śląska przez Prusy.
    Gdy wojska pruskie zajęły Czechy, ludność miejscowa wystąpiła przeciwko Żydom, których oskarżono o sprzyjanie Prusom. Doszło do licznych prześladowań.

W 1744 r. caryca Elżbieta (1709-1762) zakazała Żydom podroży do Rosji nawet z wizą. Uczyniono to w celu ochrony interesów rosyjskich kupców.

W 1744 r. arcykatolicka cesarzowa Austrii, Maria Teresa, postanowiła wygnać Żydów z Czech i Moraw, jednak gospodarka państwa bardzo szybko odczuła tą stratę i zaczęła pogrążać się w kryzysie. Dlatego, cesarzowa w 1748 r. zezwoliła Żydom na powrót. Wracający Żydzi zastawali swoje domy splądrowane, a mienie rozgrabione. Żydzi musieli także zapłacić wysoką opłatę za prawo mieszkania w Czechach przez następnych 10 lat. Liczba Żydów została również ograniczona przez prawo: w Czechach do 20 tys. rodzin, na Morawach do 5100 rodzin. Tylko najstarszy syn miał prawo zakładać rodzinę. Każda żydowska rodzina musiała wpłacać 200.000 guldenów do kasy cesarskiej.

W XVIII wieku, za panowania króla Augusta Mocnego Sasa nastąpiło zdecydowane pogorszenie położenia Żydów w Polsce. Nasiliła się samowola magnatów, trwała ostra walka gospodarcza, a nagonka kleru ułatwiała wytaczanie Żydom procesów o mordy rytualne. W Polsce w sposób znaczący osłabła władza królewska. Magnateria i szlachta miały przed oczyma rozpowszechniony, negatywny obraz Żydów, i obawiały się ich nieuczciwości. Dlatego, coraz częściej miejsce Żydów w zarządzaniu majątkami przejmowali Polacy. Ponadto szlachta widziała w Żydach konkurentów w drodze do awansu społecznego. Dlatego bardzo szybko wprowadzono w Polsce dla Żydów zakaz sprawowania służby królewskiej i zarządzania dobrami królewskimi.

W 1746 r. w Polsce Sejm Czteroletni (okres naprawy Rzeczpospolitej) cofnął żydowskie przywileje i zlikwidował centralne oraz ziemskie organizacje Żydów. Zgodnie z ustawami konstytucyjnymi, Żydzi w XVII i XVIII wieku nie mogli nabywać i posiadać na własność dóbr ziemskich, ani nawet nieruchomości miejskich. W niektórych tylko miastach prywatnych, za zgodą ich właścicieli, Żydzi mogli nabywać domy i pałace.
    W latach 1747-1756 doszło do głośnych procesów o mord rytualny w Zasławiu, Żytomierzu i Jampolu.

W 1749 r. założono port Halifax w Nowej Szkocji (obecna Kanada). Bardzo szybko osiedliło się tam wiele żydowskich rodzin.

W 1750 r. w Polsce w wyniku wyludnienia i zniszczeń wojennych dokonały się zmiany w charakterze narodowościowym mieszkańców miast. Wzrósł poważnie odsetek ludności żydowskiej. Blisko połowa mieszczan w Polsce było Żydami. Szacuje się, że spośród 750 tysięcy Żydów mieszkających w Polsce, mieszkała w miastach. Zajmowali się produkcją rzemieślniczą i handlem. Prowadzili rozległe operacje kredytowe z klerem i bogatą szlachtą.

W 1755 r. w Polsce pojawił się następca Sabataja Cwi. Jakub Frank, a tak naprawdę Jankiew Lejbowicz (1726-1791) ogłosił się Mesjaszem na Podolu. Nauczał, że kontakt z Bogiem można osiągnąć poprzez radość życia i wzmożoną ekstazę. Uważał on, że zwłaszcza przez ekstazę seksualna można dobrze przygotować się do życia religijnego. Poprzez "bramy rozpusty" wchodzi się do "komnat świętości". Zwolennicy nazywali go "świętym Panem". Twierdzili, że tylko księga "Zohar" zawiera prawdziwą naukę Mojżesza. Franka poparli rabini: Jehuda Leb Krysa z Nadwory, Nachman Ben-Samuel Lewi z Buska i Eliza Szor z Rohatyna.

W 1756 r. polscy rabini potępili Franka za wyuzdany tryb życia i rzucili na frankistów uroczystą klątwę.

W 1757 r. biskup Dembowski postanowił wykorzystać w Polsce spór pomiędzy rabinami a frankistami. Zarządził on dysputę religijną w Kamieńcu pomiędzy talmudystami a frankistami. Frankiści zgadzali się z niektórymi dogmatami katolickimi i pragnęli wykazać kłamliwość Talmudu oraz fałszywość judaizmu rabinicznego. Jednakże dysputa zakończyła się zwycięstwem talmudystów.

W 1759 r. biskup Mikulski zarządził dysputę religijną we Lwowie (w Polsce) pomiędzy talmudystami a frankistami. Dysputę przegrali talmudyści. Frankiści triumfalnie wykazali, że księga "Zohar" naucza o Trójcy Św. jako nauce Pisma Świętego. Katolicy przyznali wygraną frankistom.
    Duchowieństwo rzymsko-katolickie w Polsce zażądało wówczas od frankistów ochrzczenia się. Ponad 1000 frankistów przyjęło chrześcijaństwo, w tym Frank.

W 1759 r. wielkie trzęsienie ziemi zniszczyło miasto Safed zabijając 2 tys. ludzi, w tym 190 Żydów.

--------------------------------------------------

Materiały opracowywane na podstawie: patrz Bibliografia.

--------------------------------------------------

    CIĄG DALSZY HISTORII: 1760-1858 - Prawa dla Żydów