Agencja Żydowska (hebr. Ha-Sochnut
ha-Jehudit le-Erez Izrael, Sochnut; ang. Jewish
Agency for Israel) - żydowska organizacja syjonistyczna.
Główne siedziby znajdują się w Nowym Jorku i Jerozolimie. Historia
Agencji Żydowskiej jest praktycznie identyczna z historią Yishuv
(społeczności żydowskiej w Palestynie).
Powstała na podstawie art. 4 mandatu brytyjskiego
nad Palestyną (zatwierdzonego przez Radę Ligi Narodów
w 1922 r.). Została ona nazwana Jewish Agency for Palestine
i była oficjalnym przedstawicielem Żydów wobec rządu Wielkiej
Brytanii, który właśnie uchwalił "Białą Księgę".
Zadaniem żydowskiego przedstawicielstwa było liberalne interpretowanie
klauzuli "Białej Księgi", tak aby nie zachwiąc
równowagi pomiędzy żydowską imigracją a "gospodarczą absorpcyjną
pojemnością" Palestyny. Agencja Żydowska była również
odpowiedzialna przed władzami brytyjskimi za wszystkie sprawy
wewnętrzne społeczności żydowskiej w Palestynie - imigracja
(przydzielanie świadectw zapewnionych według pełnomocnictwa
władzy), przesiedlanie nowych imigrantów, zawieranie nowych
porozumień, rozwój gospodarczy, edukacja i kultura, szpitale
i służba zdrowia.
11 sierpnia 1929 roku w czasie XVI Kongresu
Syjonistycznego w Zurichu (Szwajcaria) stała się organem wykonawczym
Światowej Organizacji Syjonistycznej. Wówczas określono,
że Agencja Żydowska będzie działać na rzecz ułatwiania
żydowskiej imigracji do Palestyny. Cel miał być realizowany
poprzez zakup gruntów od arabskich właścicieli. Planowaniem
zajmowało się kierownictwo Światowej Organizacji Syjonistycznej.
Fundatorami Agencji Żydowskiej
byli Louis Marshall, Leon Blum i Felix Warburg.
Od 1929 roku przekazywała fundusze na żydowską
tajną organizację militarną Haganę. W 1931 roku Hagana
stała się narzędziem wykonawczym Agencji Żydowskiej w
Palestynie. Działała we współpracy z Va'ad Le'umi (najwyższa
instytucja gminy żydowskiej w Palestynie, założona w 1920 r.).
Podczas lat arabskich zamieszek i pogromów, Hagana broniła
wybudowane osady żydowskie w Dolinie Jordanu i Galilei. Osady
były budowane w postaci twierdz z obronnymi palisadami i wieżami
obserwacyjnymi, które mogły przeciwstawić się arabskim atakom
i strategicznie broniły żydowskich osadników.
W 1933 roku prezesem Agencji Żydowskiej
w Palestynie został Dawid Ben Gurion.
25 sierpnia 1933 roku przedstawiciele Agencji
Żydowskiej oraz Niemieckiej Federacji Syjonistycznej
przeprowadzili rozmowy niemieckim ministrem finansów. Naziści
zgodzili się nie utrudniać żydowskiej emigracji z Niemiec, w
zamian za wsparcie niemieckiego eksportu. W latach 1933-1939
transferowano do Niemiec ogółem 40.419.000 dolarów, które umożliwiły
ucieczkę 60 tys. Żydów niemieckich. Trudna sytuacja europejskich
Żydów zmusiła Haganę do zorganizowania ruchu nielegalnej
żydowskiej imigracji do Palestyny.
Gdy zakończyła się II wojna światowa, Agencja
Żydowska powołała komisję pomocy europejskim Żydom. Komisja
rozpoczęła pracę odnajdywania ocalonych z Holokaustu Żydów,
przekazywania im paczek żywnościowych i wystawiania świadectw
imigracyjnych do Palestyny. Przedstawiciele Agencji Żydowskiej
odwiedziali obozy przejściowe dla przesiedleńców. Ogółem Agencja
ocaliła 250 000 ocalonych Żydów. W latach 1945-1948 Agencja
posługując się 65 "nielegalnymi" statkami przerzuciła
tych żydowskich imigrantów do Palestyny. Jednak część z tych
statków została przechwycona przez Brytyjczyków, którzy internowali
51 000 Żydów.
Koniec wojny wysunął na pierwszy plan działań
Agencji Żydowskiej walkę o byt państwowy Izraela. Pod
przewodnictwem Agencji Żydowskiej w październiku 1945
roku została podpisana ugoda pomiędzy Haganą, Irgunem
i Lehi, aby utworzyć zjednoczony ruch oporu, który obejmował
wspólne operacje przeciwko Brytyjczykom. Brytyjskie władze mandatowe
aresztowały licznych członków kierownictwa Agencji Żydowskiej.
Począwszy od 1946 roku Agencja podjęła zadania zakupu
broni, amunicji itp.
Gdy 27 listopada 1947 roku ONZ podjęło decyzję
o podziale Palestyny, Agencja Żydowska wraz z Va'ad
Leumi założyły Państwową Radę i Krajowy Rząd.
11 marca 1948 roku Arabowie zdetonowali samochód-pułapkę
przed budynkami Agencji Żydowskiej w Jerozolimie. Tuż
obok znajdował się gmach amerykańskiego konsulatu. W zamachu
zginęło 12 osób, a 44 zostały ranne.
Wraz z ogłoszeniem niepodległości Izraela,
Państwowa Rada i Krajowy Rząd stały się tymczasowym
zgromadzeniem ustawodawczym Izraela i rządem. Dawid Ben Gurion
(prezes kierownictwa Agencji Żydowskiej) został premierem.
Równocześnie Jewish Agency for Palestine została przemianowana
na Jewish Agency of Israel. Agencja zrzekła się wielu
ze swoich funkcji na rzecz nowego państwa, ale zachowała odpowiedzialność
za organizację imigracji, ośrodki pomocy społecznej, pracę z
młodzieżą, i związki z Żydami w innych krajach na świecie. Zostało
to potwierdzone przez Światową Organizację Syjonistyczną
24 listopada 1952 roku.
26 lipca 1954 roku została zawarta oficjalna
umowa między izraelskim rządem a Światową Organizacją Syjonistyczną-Agencją
Żydowską. Agencja skupiła swoją działalność na organizowaniu
żydowskiego osadnictwa i asymilacji nowych imigrantów w Izraelu.
Agencja prowadzi także ogólnoświatową kampanię na rzecz
powrotu Żydów do Ziemi Izraela.
W 1949 roku Agencja Żydowska przyniosła
239 000 ocalonych z Holokaustu Żydów, z obozów przejściowych
dla przesiedleńców w Europie i z obozów dla internowanych na
Cyprze, do żydowskiego kraju rodzinnego. Agencja zapewniła im
mieszkania, naukę języka hebrajskiego, przyuczenie do zawodu,
itp. W tym samym roku, Agencja Żydowska ewakuowała samolotami
3 800 Żydów z Jemenu do Izraela. W latach 1950-51 do Izraela
przybyło około 343 000 żydowskich imigrantów ze Wschodniej Europy
i Afryki Północnej. W 1951 roku ewakuowano do Izraela około
110 000 Żydów z Iraku. Niemal całość Żydów z Bułgarii, więcej
niż połowa Żydów z Jugosławii, 40 000 Żydów z Turcji i 18 000
Żydów z Iranu.
Kolejne fale imigracji wystąpiły w latach
1955-57 i 1961-64.
W 1991 roku ponad 14 300 etiopskich
Żydów ewakuowano samolotami do Izraela. Po upadku żelaznej kurtyny,
blisko jeden milion Żydów przybyło do Izraela z dawnego Związku
Radzieckiego.
W tym okresie Agencja Żydowska wywarła
wielki wpływ gospodarczy i kulturalny na państwo Izrael. Działania
Agencji obejmowały rozwój państwowej linii lotniczej
(El-Al), zapewnienie dostaw wody, rozwój firm deweloperskich,
rolniczych przedsiębiorstw, spółek zarządzających nieruchomościami,
krajowego teatru i centrum kongresowego, muzea itp. Agencja
wybudowała 480 nowych wsi, zapewniając ich pełne wyposażenie,
inwentarz żywy i irygację. Ich łączna produkcja w późnych latach
60-tych stanowiła 70% całkowitej rolniczej produkcji kraju.
Obecnie Agencja Żydowska łączy Żydów
na całym świecie z Izraelem. Główna działalność Agencji
koncentruje się na ratowaniu Żydów przed nędzą, ułatwiając powrót
do Izraela i zapewniając edukację. Swoje programy realizuje
w blisko 80 krajów na pięciu kontynentach przez sieć ponad 450
wysłanników. W 2002 roku suma wydatków Agencji wyniosła
403 miliony $.
|