Współcześni poeci hebrajscy łączą zewnętrzne
wpływy z wewnętrzną tradycją żydowską. Dawni poeci byli ucieleśnieniem
religijności narodowej Żydów, chociaż również zawierali motywy
osobistych doświadczeń, które są przeważającymi u współczesnych
poetów. Największy rozwój hebrajskiej poezji rozpoczął się podczas
Żydowskiego Oświecenia w Europie (Haskala, 1781-1881).
Wówczas to Żydzi otrzymali pełnię praw obywatelskich i nastąpiła
sekularyzacja żydowskiego życia. Z końcem XIX wieku ruch Syjonizmu
wzywał do przywrócenia żydowskiego życia narodowego w Ziemi
Izraela. W owym czasie pojawili się słynni żydowscy poeci, którzy
sami imigrowali do Palestyny. Byli to między innymi: Chaim
Nahman Bialik (1873-1934) i Saul Tchernichovsky (1875-1943).
Bialik Chaim Nachman był znanym żydowskim
poetą, eseistą i tłumaczem, tworzącym w języku hebrajskim. Pochodził
z Wołynia. Debiutował jako poeta w 1892 roku wierszem "El
Ha-Tsippor" ("Ptak"). Od 1900 roku
mieszkał w Odessie. Po masakrze w Kiszyniewie napisał "Beit
Ha-hareigah". W 1921 roku wyemigrował do Berlina, w
1924 roku do Palestyny. Bialik jest powszechnie uważany za odnowiciela
poezji hebrajskiej. Swoją twórczością zapoczątkował nową epokę
w literaturze hebrajskiej, uwalniając ją od tendencji dydaktycznych
i propagandowych. Jego dzieła odzwierciedlają związek poety
z ideą odrodzenia narodu żydowskiego. Zdecydowanie odrzucał
gorycz żydowskiego życia we Wschodniej Europie, które podsumowywał
długimi poematami epickimi jako rozdział w żydowskiej historii.
Pisał także czystą poezję lirycką mającą do czynienia z miłością
i naturą. Bialik był często nazywany "narodowym poetą"
lub "poetą żydowskiego renesansu". Wpłynął w istotny
sposób na rozwój współczesnego języka hebrajskiego. Był przewodniczącym
Komisji Języka Hebrajskiego. W utworach odzwierciedla konflikty
wynikające ze sprzeczności między współczesnymi wartościami
i tradycją judaizmu. Pisał liryki, poematy, opowiadania, eseje
oraz przekłady na język hebrajski - między innymi "Don
Kichota" M. de Cervantesa. Jego największymi poematami
są: "Metei Midbar" ("Śmierć od pustyni")
i "Megillat Ha'esh" ("Zwój ognia").
Jego poematy zna na pamięć cała generacja izraelskich uczniów.
Saul Tchernichowsky był hebrajskim
poetą, który pisał poezję liryczną, dramaty epickie, ballady
i alegorie. Poszukiwał sposobu poprawy świata żydowskiego. Usiłował
wstrzyknąć w życie Żydów ducha osobistej dumy i godności, chociaż
równocześnie świadomie wywyższał piękno i naturę. Tchernichowsky
pochodził z Rosji. Studiował medycynę, a podczas I wojny światowej
służył na froncie. Gdy wyemigrował do Palestyny, pracował jako
szkolny inspektor medyczny. Wykonał wielką pracę nad stworzeniem
nowych hebrajskich słów do medycyny i botaniki. Język jego poezji
odzwierciedlał pokrewieństwo z hebrajskim rabinicznym. Dokonał
licznych przekładów z łaciny i greki na hebrajski. Między innymi
przełożył "Iliadę" i "Odyseę"
Homera oraz "Makbeta" Shakespeare.
Obydwaj - Bialik i Tchernichovsky -
reprezentują okres przejściowy pomiędzy dawnymi żydowskimi poetami
a współczesną generacją.
------- ------- -------
Avraham Shlonsky, Natan Alterman,
Lea Goldberg i Uri Zvi Greenberg znajdują się
na szczycie następnej generacji poetów. Pisali już w latach
niepodległości państwa Izraela i w czasach ciężkich wojen.
Avraham Shlonsky używał w swojej poezji
licznych obrazów z językową inwencją. Był szczególnie płodny
jako tłumacz klasycznych poetów, zwłaszcza z Rosji.
Natan Alterman (1910-1970) był
poetą, dramaturgiem, publicystą i tłumaczem. Pochodził z Warszawy,
a od 1925 roku mieszkał w Tel Awiwie. Był autorem wierszy satyrycznych
komentujących aktualne wydarzenia polityczne Jego poezja charakteryzowała
się bogactwem językowym i różnorodnością form poetycznych, tonów
i rymów oraz metafor. W latach 40-tych był przywódcą awangardy
poetów w Izraelu. Tłumaczył między innymi utwory W. Szekspira,
Moliera, J.B. Racine'a. Wydał między innymi zbiory poezji: "Kochawim
banutz" ("Gwiazdy na zewnątrz" - 1933
r.), dramaty: "Mishpat Pythagoras" ("Twierdzenie
Pitagorasa" - 1965 r.).
Lea Goldberg (1911-1970) była
poetką, krytykiem literatury i tłumaczką. Pochodziła z Kowna,
a od 1935 roku przebywała w Palestynie. Od 1952 roku była profesorem
na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. Pisała popularne
liryki miłosne (sonety) oraz wiersze dla dzieci. Przełożyła
na hebrajski między innymi sonety F. Petrarki oraz "Wojnę
i pokój" L.N. Tołstoja.
Uri Zvi Greenberg pisał poezję
pełną gniewu i rozpaczy, używał przy tym ostrych wyrazów i mocnych
stylów, ogłuszając czytelnika nacjonalistycznymi tematami i
Holokaustem.
Powyżsi poeci jako pierwsi wprowadzili do
hebrajskiej poezji zwroty językowe pochodzące z potocznej, codziennej
mowy. Przywracając do życia stare zwroty językowe, nieustannie
tworzyli nowe, dając starożytnemu językowi nową świeżość i blask.
Żydowscy poeci z tego okresu byli najczęściej
pod silnym wpływem rosyjskiego futuryzmu i symbolizmu oraz niemieckiego
ekspresjonizmu, i skłaniali się w kierunku klasycznym strukturom
i melodyjności starych rymów. W ich poezji pojawiały się obrazy
i krajobrazy miejsc swoich narodzin (Wschodnia Europa) oraz
świeża wizja nowej ojczyzny. Pamiętając skąd "pochodzą"
dążyli do głębokich korzeni własnego "pochodzenia".
Przeżywali dramat "bólu dwóch ojczyzn". Wiele poematów
było wzmocnionych melodyjnością, a niektóre stały się pieśniami.
------- ------- -------
Pierwszą ważną hebrajską poetką była Rahel
Bluwstein (1890-1931), znana częściej jako "Rachel".
Pochodziła z Rosji, a od 1909 roku żyła w Palestynie. Jest autorką
krótkich nostalgicznych liryków, opisujących krajobrazy Palestyny
oraz życie żydowskich imigrantów. Napisała między innymi zbiory
poezji: "Safiach" ("Samosiew"
- 1927 r.), "Mineged" ("Naprzeciw"
- 1930 r.), "Newo" (1932 r.).
Później pojawiły się Dalia Ravikovitch
i Maya Bejerano.
------- ------- -------
W latach 50-tych wyłoniła się nowa grupa
młodych poetów: Yehuda Amichai, Natan Zach, Dan
Pagis, T. Carmi i David Avidan. Ci młodzi
poeci zrywali z kolektywnymi doświadczeniami swoich poprzedników
i poddawali się swobodnej obserwacji otaczającej rzeczywistości.
W swoich poetyckich stylach przesuwali główny nacisk od Puszkina
i Szillera do współczesnej amerykańskiej i angielskiej poezji.
Yehuda Amichai specjalizował się w
obszernych przekładach na język hebrajski. Jego poezja charakteryzowała
się ironią i metafizycznymi metaforami.
Natan Zach (ur. 1930) był poetą,
eseistą i krytykiem literatury. Od 1935 roku mieszkał w Palestynie.
Był profesorem uniwersytetu w Hajfie. Jednym z przedstawicieli
modernizmu lat 50-tych w literaturze hebrajskiej. Jego prace
wydobyły na światło dzienne poezję liturgii żydowskiej. Był
także autorem wierszy wyrażających krytykę stosunków społecznych
i politycznych w Izraelu. Napisał między innymi zbiory: "Szirim
riszonim" ("Pierwsze wiersze" - 1955
r.), "Szirim szonim" ("Odrębne wiersze"
- 1961 r.), "Kol he chalaw we-hadwasz" ("Całe
mleko i miód" - 1966 r.).
Dan Pagis (1930-1986) był poetą
i badaczem średniowiecznej literatury hebrajskiej. Pochodził
z Bukowiny. W czasie II wojny światowej przebywał w hitlerowskich
obozach koncentracyjnych. Od 1947 roku żył w Palestynie. Od
1956 roku był profesorem Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie.
Jego wczesne utwory powstały pod wpływem estetyki R.M. Rilkego,
z czasem wchłonęły elementy semantyczne i stylistyczne nowoczesnej
poezji lat 50-tych. Napisał między innymi zbiory poezji: "Szeon
hacel" ("Zegar cienia" - 1959 r.),
"Gilgul" ("Przeobrażenie"
- 1970 r.).
------- ------- -------
Współczesna poezja hebrajska obejmuje licznych
poetów od 12 lat do podeszłego wieku. Reprezentantem starszego
pokolenia jest Meir Wieseltier, którego prosta dykcja
odrzuca romantyzm. Przedstawia on wzniosłe obrazy Tel Awiwu
jako symbolu rzeczywistości. Yair Horowitz delikatnie
tonuje ekspresję swoich wierszy uświadamiając czytelnikowi jego
własną śmiertelność. Yona Wallach pisze w potocznym,
sarkastycznym tonie, włączając archetypiczne zwroty, freudowską
symbolikę, czasami brutalną zmysłowość, rytmiczne powtórzenia
i napięcie skojarzeń. Innymi współczesnymi poetami są Asher
Reich, Arieh Sivan, Ronny Somak i Moshe
Dor.
Wyraźną cechą współczesnej poezji hebrajskiej
jest indywidualizm i potrzeba wprowadzania czytelnika w zakłopotanie.
Poeci najczęściej posługują się prostymi zwrotami literackimi,
coraz częściej potoczną mową ulicy. Hebrajska poezja ma w Izraelu
dużą i lojalną publikę, dzięki czemu z łatwością rozchodzą się
wszystkie wydania tomów poezji. Całe nakłady są sprzedawane,
a dodatkowo są tłumaczone na inne języki i rozprowadzane w zachodnich
krajach.
|