Pierwszym datowanym dokumentem w języku jidysz jest rymowane błogosławieństwo z 1272 roku. Poprzedziły je prawdopodobnie glosy i glosariusze biblijne (zbiory glos z komentarzami).
    W rękopisie z 1382 roku znajdują się już pieśni na tematy biblijne, a także transkrypcja eposu niemieckiego (Dukus Horant) literami hebrajskimi.

W XV i XVI wieku stara llteratura jidysz rozkwitła w wielkich poematach mających za podstawę teksty pełnych ksiąg biblijnych (Księgi Samuela i Księgi Królewskie) oraz w adaptacjach popularnych powieści włoskich (L. Elia).
    Elia Lewita (1468-1549) był żydowskim pisarzem i filologiem tworzącym między innymi w języku jidysz. Pochodził z Niemiec, lecz większą część życia spędził we Włoszech (Padwa, Wenecja i Rzym). Elia Lewita był jednym z pierwszych nowoczesnych krytyków tekstu Tanach. Tworzył traktaty o gramatyce hebrajskiej oraz przekłady biblijne, z których zachował się jedynie, wiele razy przedrukowywany, przekład psalmów na jidysz (z 1545 r.). Z jego innych dzieł zachowała się popularna powieść włoska przełożona na jidysz "Bovo buch".

Stara literatura jidysz do końca XVIII wieku rozwinęła także inne gatunki literackie, jak: proza hagiograficzna, egzegeza biblijna, exemplum, pieśni religijne, jarmarczne oraz rymowane relacje ze współczesnych wydarzeń, dotyczących Żydów. Popularne były także transkrypcje z ludowej literatury niemieckiej, z której usuwano zazwyczaj elementy chrześcijańskie.
    Najpopularniejszym dziełem w jidysz jest księga Cene urene - opowiadania i komentarze tygodniowego czytania Pięcioksięgu w synagogach. Powstała ona w Polsce na początku XVII wieku i miała około 250 wydań.

Stara literatura jidysz była literaturą ogólnie aszkenazyjską, przeznaczoną dla Żydów żyjących na terytoriach niemieckojęzycznych albo dla ich potomków mieszkających na Bliskim Wschodzie oraz w przedrozbiorowej Polsce, w północnych Włoszech do początku XVII wieku i w Holandii od połowy XVII wieku.
    Nowa literatura jidysz zaczęła powstawać w końcu XVIII wieku w granicach przedrozbiorowej Polski, gdy w innych krajach język jidysz i literatura jidysz zaczęły zanikać z powodu akulturacji i asymilacji Żydów. Pojawiła się natomiast literatura w języku opartym na zasadach leksykalnych i gramatycznych dialektów terytorialnych jidysz, głównie w krajach słowiańskich. Jej zaczątki są widoczne w nowych tłumaczeniach ksiąg biblijnych (w dialekcie Żydów podolskich) M. Lefrina z Satanowa i w redakcjach stylistyczno-językowych, które przystosowały starsze teksty religijne do miejscowej mowy potocznej.

W pierwszej połowie XIX wieku dominowała literatura ruchu oświeceniowego (Haskala), który zasadniczo przeciwstawiał się używaniu jidysz, uznanego za "skorumpowany" język niemiecki. Jednak pisarze, zafascynowani możliwościami ekspresyjnymi jidysz, tworzyli dzieła o dużych walorach artystycznych (między innymi S. Ettinger i J. Perl). Utworów nie publikowali, powstrzymywani wstydem, że się tym językiem posługują i obawą przed reakcją czynników zachowawczych tradycyjnego społeczeństwa żydowskiego.
    Perl Josef (1773-1839) tworzył w języku hebrajskim i jidysz. Pochodził z Tarnopola. W swojej twórczości zwalczał ruch chasydzki, w którym zwolennicy żydowskiego oświecenia (Haskala) upatrywali główną przeszkodę w szerzeniu swych postulatów. Wydał anonimowo zbiory "Megala tmirin" ("Odkrywanie tajemnic") i "Bochen cadik" ("Egzamin świątobliwego"). Pisma Perla są cennym osiągnięciem stylizatorskim w obu tych językach.

Od połowy XIX wieku do I wojny światowej rozwinęli twórczość klasycy nowej literatury jidysz: Mendele Mojcher Sforim, Szolem Alejchem, I.L. Perec. Wyzwoleni z doktrynerstwa Haskali, ustosunkowali się do otaczającej ich rzeczywistości w sposób zrównoważony, odtwarzając realistycznie współczesny byt żydowski i jego zawikłaną problematykę. Ich zasługą było też dążenie do ustalenia nowego kanonu językowo-stylistycznego w literaturze, uwzględniającego wszystkie dialekty jidysz.
     Mendele Mojcher-Sforim to w rzeczywistości pseudonim literacki Abramowicza Szalomjakowa (1836-1917). Działał on głównie w Berdyczowie, Żytomierzu i Odessie. Początkowo był propagatorem oświecenia żydowskiego (Haskala). Mendele stworzył podstawy językowo-stylistyczne nowoczesnej literatury hebrajskiej i jidysz. Napisał między innymi: "Limdu hetew", "Dos klejne menczele", "Masoes Binjomin haszliszi", "Fiszkie der krumer" i "Dos winczfingerl".
    Szolem Alejchem to właściwie Szolem Rabinowicz (1859-1916). Pochodził z Ukrainy. W latach 1888-89 wydawał w Kijowie rocznik literacki "Di Jidysze Folksbibilotek". Od 1914 roku mieszkał i tworzył w Nowym Jorku. Utwory Szolema odznaczają się zróżnicowanym, bogatym idiomatycznie językiem, jaskrawym humorem, doskonałymi portretami postaci, często tragikomicznych. Światową sławę zdobyła autorska inscenizacja monologów "Tewje mleczarz" (wersja musicalowa J. Bocka "Skrzypek na dachu" wystawiona w 1964 r.). Do stałego repertuaru weszły komedie "Di goldgreber" ("Poszukiwacze złota"), "Dos grojse gewins" ("Wielka wygrana") i "Szwer cu zajn a jid" ("Trudno być Żydem"). Jego znane powieści to: "Muzykant", "Josele Solowiej" i "Blondzende sztern".
    Icchok Lejbusz Perec (1851-1915) pochodził z Zamościa, a od 1889 roku żył i tworzył w Warszawie. W 1888 roku napisał w jidysz nowatorski poemat ironiczno-liryczny "Monisz". Spisał on cenną dokumentację życia ludności żydowskiej w okolicach Tomaszowa Lubelskiego "Bilder fun a prowinc-rajze" ("Obrazki z podróży po prowincji") i inne. Napisał dramaty symboliczne "Di gołdene kejt" ("Złoty łańcuch") oraz "Baj nacht ojfn ałtn mark" ("Nocą na starym rynku"). Perec tłumaczył na jidysz księgi Tanach i poezję Ch.N. Bialika.
    Razem z Szolem Alejchem i I.L. Perecem pisał Isaac Meir Dick (1813-1893), pochodzący z Litwy. Był on pierwszym autorem jidysz piszącym satyry. Napisał ogółem ponad 300 opowiadań i dwa tomy kolekcji humoru jidysz. Jako pierwszy wprowadził do literatury żydowskiej opowiadanie realistyczne.

Modernizm zapowiadały programy czasopism "Literarisze Monatszrift" (Wilno - 1908r.) i grupy literackie Di Junge (Nowy Jork - 1907 r.). Nowe nurty znalazły wyraz w dramatach Pereca, prozie D. Bergelsona, Nistera, Sz. Asza, J. Opatoszu i w poezji L. Najdusa, Mani Lejba, H. Lejwika, D. Hofsztejna i M.L. Halperna.
    Dawid Bergelson (1884-1952) pochodził z Ukrainy, od 1920 roku żył w Berlinie, a następnie od 1932 roku w Moskwie. Głównym tematem twórczości Bergelsona był powolny upadek żydowskiej warstwy średniej. Napisał powieści: "Arum wokzal" ("Obok dworca"), "Nach Alemen" ("Po wszystkich") oraz utrzymaną w poetyce realizmu socjalistycznego "Bajm Dnieper" ("Nad Dnieprem"). W 1949 roku władze stalinowskie uwięziły go, i w 1952 roku straciły wraz z grupą pisarzy żydowskich.
    Nister to właściwie Pinie Kahanowicz (1884-1950) pochodzący z Berdyczowa. W latach 1921-28 żył w Niemczech, a następnie w ZSRR. Pisał prozę poetycką i symboliczne opowiadania nawiązujące do motywów chasydzkich. Za czołowe osiągnięcie literatury jidysz XX wieku uznano jego dwa tomy nie ukończonej sagi rodzinnej "Nistera Di miszpoche Maszber" ("Rodzina Maszber"), ukazujące społeczeństwo Berdyczowa od lat 70-tych XIX wieku. Został aresztowany przez władze stalinowskie w 1949 roku, i zmarł w więzieniu.
    Asz Szalom (1880-1957) pochodził z Kutna, a od 1914 roku żył i tworzył głównie w USA. Jego twórczość jest utrzymana w poetyce realistycznej, z pierwiastkami romantycznymi, zawiera obraz środowisk żydowskich, ukazany na tle historycznych i współczesnych problemów społecznych. Uznanie zdobyły opowiadania i powieści: "Miasteczko", "Ameryka", "Matka", "Der Thilim jid" ("Odmawiający psalmy").
    Najdus Lejb (1890-1918) pochodził z Grodna. W swojej liryce nieustannie wyrażał nostalgię za tradycją żydowską. Wydał utwory zebrane "Dos buch fun poemes" ("Księga poematów") i "Litwisze arabeskn" ("Arabeski litewskie").
    Mani Lejb to właściwie Mani-Lejb Brahinski (1883-1953) pochodzący z Ukrainy. Od 1905 roku żył i tworzył w Nowym Jorku. Był czołowym przedstawicielem amerykańskiej grupy pisarzy żydowskich Di junge.
    Lejwik Halpern to właściwie Halperyn Lewi (1888-1962) pochodzący z Białorusi. W 1913 roku zbiegł z Syberii do Stanów Zjednoczonych. Napisał poematy "Er" ("On"), "Golem", "Di geute-komedje, der gojlem cholemt" ("Komedia zbawienia, golem śni") i "Di kejtn fun mosziech" ("Kajdany Mesjasza").
    Hofsztejn Dawid (1889-1952) pochodził z Ukrainy. Był współwydawcą moskiewskiego miesięcznika "Sztrom". Napisał: "Baj wegn" ("Przydroże"), "Trojer" ("Smutek"), "Geklibene werk" ("Utwory zebrane") oraz "Lider un poemes" ("Wiersze i poematy"). W 1949 roku został uwięziony przez władze stalinowskie i stracony.
    Halpern Mojsze Lejb (1886-1932) urodził się w Złoczowie (Ukraina), od 1908 roku żył i tworzył w USA. Od 1910 roku był związany z nowojorską grupą literacką Jung jidysz. Jednym ze stałych motywów twórczości Halperna było wyobcowanie jednostki w wielkomiejskim środowisku Nowego Jorku, często specyficzne dla losu żydowskiego emigranta.

W okresie międzywojennym literatura jidysz rozwijała się w ZSRR, Polsce i USA. Początkowo była to głównie poezja awangardowa z tendencjami ekspresjonistycznymi, którą tworzyli: Hofsztejn, P. Markisz, L. Kwitko (grupy Ejgns w Kijowie i Sztrom w Moskwie), M. Broderzon, Markisz, U.C. Grynberg, M. Rawicz (Jung Jidysz w Łodzi i Chaliastre w Warszawie), J. Glatsztejn (In Zich w Nowym Jorku). Tworzyli też młodzi pisarze, zwłaszcza w Polsce (O. Warszawski, J. Perle, I. Rabin, bracia I.J. oraz I.Bashevis Singer).
   Isaac Bashevis Singer i jego brat I.J. Singer zajmują szczególne miejsce w literaturze jidysz. Isaac Bashevis Singer (1904-1991) był znakomitym nowelistą i dziennikarzem piszącym w jidysz. Był synem rabina, wychowywał się w Warszawie (1908-17) i Biłgoraju (do 1922 r.). Po powrocie do Warszawy między innymi tłumaczył na język jidysz powieści E.M. Remarque'a, Th. Manna i S. Zweiga. W 1935 roku Singer wyemigował do Stanów Zjednoczonych i osiedlił się w Nowym Jorku. Podjął pracę w dzienniku (później tygodniku) "Forwerts", w którym regularnie publikował niemal wszystkie swoje utwory. Uprawiał (pod pseudonimem Icchok Warszawski, D. Segał) publicystykę, krytykę literacką i teatralną. W twórczości ukazywał religijno-filozoficzne moralne problemy i konflikty ortodoksyjnych i zasymilowanych środowisk Żydów. Do arcydzieł literatury należą krótkie opowiadania Singera, odznaczające się kunsztem narratorskim, często stylizatorskim, także wnikliwym portretowaniem postaci. Napisał między innymi: "Krótki piątek", "Seans", "Namiętności" i "Moc światła". Liczne dzieła ujawniają związki Singera z Polską: zbiór opowieści "Urząd mojego ojca", powieść "Szosza", a szczególnie autobiografia "Miłość i wygnanie". Jego powieści utrwaliły obraz różnych środowisk żydowskich w Polsce na tle przemian politycznych, społecznych i obyczajowych: "Szatan w Goraju", "Niewolnik", "Sztukmistrz z Lublina", "Pokutnik". W 1978 roku Isaac Bashevis Singer otrzymał Nagrodę Nobla.
    Singer Izrael Joszua (1893-1944) był przed 1914 rokiem związany z żydowskim środowiskiem artystów Warszawy. W latach 1918-21 przebywał w Kijowie i Moskwie. Był jedną z głównych postaci literackiego środowiska żydowskiego Warszawy lat 1921-33. W 1933 roku wyemigrował do Stanów Zjednoczonych i osiadł w Nowym Jorku. Początkowo tworzył małe formy prozatorskie, między innymi zbiór "Perł un andere dercejlungen" ("Perły i inne opowiadania") i dramaty "Erd-wej" ("Ból ziemi"). Uznanie zyskał jako powieściopisarz - "Josie Kałb", "Bracia Aszkenazi", "Rodzina Karnowskich".

W ZSRR twórczość w języku jidysz, podobnie jak inne literatury tworzone w językach republik, została ujęta w ramy obowiązującej ideologii.
    Ostatnią znaczną grupą literacką była Jung Wilne (Wilno - koniec lat 20-tych i lata 30-te), nawiązująca do najświetniejszych tradycji modernistycznych. Najwybitniejsi jej poeci to: A. Suckewer i Ch. Grade.

Lata II wojny światowej przyniosły wstrząsającą poezję getta (I. Kacenelson, M. Gebirtig, Suckewer) oraz dzienniki i zapisy świadków (E. Ringelblum, Perle, J. Szpigel). Podczas Holokaustu w dużej mierze unicestwiono potencjał twórczy i czytelniczy literatury jidysz. Zniszczenia dokończyła zupełna likwidacja kultury w języku jidysz w ZSRR, którą zapoczątkowano aresztowaniami w końcu 1948 roku, a zakończono 12 sierpnia 1952 roku egzekucją najwybitniejszych pisarzy (Bergelsona, Markisza, S. Persowa, Hofsztejna, Kwitki, I. Fefera), oskarżonych o nacjonalizm żydowski.

W chwili obecnej twórczość literacka w języku jidysz jest dużo mniejsza od twórczości w języku hebrajskim. Państwo Izrael jest jednak przychylne wszelkim wysiłkom twórczości w jidysz. Dzięki temu najbardziej czynny jest obecnie ośrodek twórczy w Izraelu z poetą Suckewerem na czele. Izrael zyskał też na znaczeniu dzięki imigracji kultury jidysz z terenu byłego Związku Radzieckiego.

- Opracowanie pochodzi z Chone Shemruk "Historia literatury jidysz", Wrocław 1992.