Autor: Itmar Grinberg, Ministerstwo Turystyki

Miasto Jerozolima (hebr. Yerushalayim, arab. Al-Quds) jest duchowym sercem Izraela, ośrodkiem życia politycznego i kulturalnego. Według danych Israel Central Bureau of Statistics miasto liczy 704 900 mieszkańców (dane z 2004 r.).

Jest to stolica państwa Izrael, znajdują się tutaj wszystkie siedziby władz państwa. W mieście ma swoją siedzibę wiele instytutów naukowych i badawczych. Działa Uniwersytet Hebrajski, założony w 1918 roku. Jest wiele muzeów. Miasto ma jednak głównie znaczenie religijne. Jest to główny ośrodek kultu religijnego chrześcijan, wyznawców judaizmu i islamu. Za świętą uznają Jerozolimę Żydzi, Chrześcijanie i Muzułmanie. Przybywają tu liczne pielgrzymki z całego świata. Ponad 1 milion turystów przybywa tu każdego roku. Rozwinęły się tu różnorodne usługi turystyczne, które oferują zainteresowanym cały wachlarz usług. Cały zespół miejski został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. W zachodniej części miasta znajdują się nowoczesne osiedla z współczesnymi budynkami.
    Jerozolima stanowi fascynujące połączenie starego i nowego. Dla Żydów niemożliwym jest wyrażenie jej świętości. Zawsze to zmierzali, do niego tęsknili, o nim marzyli. Ale Jerozolima jest także nowoczesnym miastem, stolicą współczesnego Izraela. To miasto, które wielu chce odwiedzić, wielu chce zobaczyć i je poczuć. Trudno sobie wyobrazić pobyt w Izraelu bez wizyty w Jerozolimie.

            -  Rys historyczny Jerozolimy

            -  Center for Jerusalem Studies

            -  Jerusalem mapa

Rys turystyczny:

Wzgórza Jerozolimskie tworzą "siodło" lub antyklinę (forma fałdu skalnego), pomiędzy wyższymi o 200 metrów wzgórzami Hebronu na południu, a wzgórzami Betel na północy. Na północ od Jerozolimy, w rejonie Gibeonu, znajduje się płaskowyż. W ostatnich czasach wybudowano tutaj nowoczesne międzynarodowe lotnisko Atarot Jerusalem. Tutejsze wzgórza są nagie, ogołocone z drzew. Przez cały czas prowadzi się rozległe akcje zalesiania, jest to jednak praca długoterminowa.
    Sama Jerozolima położona jest na wschodniej krawędzi "siodła", na wysokości 770 metrów, na skrzyżowaniu wielu ważnych dróg z zachodu na wschód i z południa na północ. Miasto ze wszystkich stron otoczone jest dolinami.

Do Jerozolimy można wjechać wygodną dwujezdniową drogą nr 1 z kierunku Tel Awiwu i lotniska międzynarodowego Ben-Guriona. Droga nr 1 omija centrum miasta i kieruje się w stronę Morza Martwego. Jeśli skręcimy w stronę centrum Jerozolimy, znajdziemy się w obrębie Nowego Miasta. To właśnie w tej części miasta, daleko od centrum i starej zabudowy, znajduje się główny dworzec autobusowy. Tutaj docierają i stąd odjeżdżają prawie wszystkie autobusy z wszystkich ważniejszych miejscowości w całym kraju. Dworzec znajduje się przy Jaffa Road. Stąd do Tel Awiwu jedzie się 1 godzinę, do Tyberiady 2 godziny i 30 minut, do Hajfy 2 godziny, do Ejlatu 4 godziny i 30 minut. Z dworca autobusowego można dostać się autobusami miejskimi do prawie każdej części Jerozolimy.

Aby się w Jerozolimie nie zgubić, należy pamiętać o jej podziale na trzy odrębne części: Stare Miasto, Wschodnią Jerozolimę i Nowe Miasto (zwane również Jerozolimą Zachodnią).

---------------------------------------------------------------------
STARE MIASTO
   ---------------------------------------------------------------------

Nasze zwiedzanie miasta rozpoczniemy od jego wschodniej, starej części. To tutaj znajdują się najstarsze zabytki, to jest właśnie Stare Miasto Jerozolimy. Otoczone jest ono murem obronnym (XVI wiek), ciągnącym się na długości 4,5 kilometra. Jest on wzmocniony przez 35 baszt i cytadelę. Do starego miasta prowadzi siedem bram (Damasceńska, Nowa, Jafska, Syjońska, Gnojna, Lwia i Heroda). Ósma, zwana Złotą, pozostaje zamurowaną od czasów Sulejmana. Całość murów obronnych z bramami poddano gruntownej renowacji. Utworzono tu Jerozolimski Park Narodowy otaczający mury Starego Miasta.
    Naszą wycieczkę po murach zaczniemy od bramy najstarszej, w murze północnym położonej, Bramy Damasceńskiej (arab. Bab al-Amud [brama kolumny], hebr. Sha'ar Shechem [brama Nablus]). Jest to najpiękniejsza i najbardziej zatłoczona ze wszystkich bram. Została zbudowana w 1538 roku przez Sulejmana Wspaniałego w miejscu dawnej bramy, najpierw rzymskiej, później z czasów krzyżowców. Pozostałości po tych fortyfikacjach są widoczne do dziś. Wewnątrz znajduje się mały dziedziniec z czasów rzymskich. Po stronie wewnętrznej jest dzielnica muzułmańska Miasta Starego. Po zewnętrznej stronie wychodzi się na rozległy plac, częściowo zajęty przez licznych przekupniów. A dalej, za Sultan Suleyman Street rozciąga się arabska dzielnica Jerozolimy Wschodniej. Idąc w kierunku wschodnim, w odległości zaledwie 100 metrów spotkamy Bramę Heroda (arab. Bab as-Zahra [brama kwiatów], hebr. Sha'ar HaPerahim). Brama ta nie ma jednak nic wspólnego z Herodem, ani z kwiatami. Zbudowano ją w XVI wieku i łączy dzielnicę muzułmańską z centrum Jerozolimy Wschodniej. Następnie, po około 200 metrach, mury wykręcają przy Muzeum Rockefellera w kierunku południowym. Po dalszych 300 metrach znajduje się Brama Lwia, zwana też Bramą św. Szczepana (arab. Bab al-Ghor [brama Jordanu], hebr. Sha'ar Ha'Arayot [brama lwów]). Nazwa hebrajska tej bramy pochodzi od dwóch par lwów wyrytych po obu stronach łuku. Przez tą bramę prowadzi droga na Górę Oliwną i do ogrodu Getsemani. Bramę zbudowano w 1538 roku w miejsce dawnej bramy rzymskiej. Wiążą się z nią różne legendy chrześcijaństwa - między innymi, uważa się, że właśnie tą bramą wyprowadzono z miasta Szczepana na ukamieniowanie. Zaraz za Bramą Lwią zaczyna się Wzgórze Świątynne. Znajduje się tutaj otoczona tajemniczością Brama Złota (arab. Bab al-Rahma [brama wieczna], hebr. Sha'ar ha-Rahamim [brama miłosierdzia]). W obecnej swojej konstrukcji zachowała ona elementy architektury z czasów Heroda. Była to wówczas wschodnia brama do Świątyni, zamurowana przez muzułmanów w 1530 roku, by uniemożliwić wyznawcom innych religii dostępu do Wzgórza Świątynnego. Chrześcijanie utrzymują, że właśnie tędy wjechał na osiołku do miasta Jezus w niedzielę palmową. Niektórzy Żydzi twierdzą, że pewnego dnia wkroczy przez nią Mesjasz, albo że zostanie ona otwarta w dzień sądu. I jedni i drudzy przywiązują duże znaczenie do ustępu z Księgi Ezechiela 44:2, który mówi, że brama ta ma być zamknięta, bo przeszedł przez nią Bóg, a w przyszłości "jedynie władca może w niej zasiadać". Za Wzgórzem Świątynnym, po stronie północnej, w murach obronnych miasta, znajduje się Brama Gnojna (arab. Bab al-Maghariba [brama Maurów], hebr. Sha'ar HaAshpot). Jest ona najmniejsza z bram miejskich Jerozolimy. Wybudowano ją w 1540 roku na miejscu starej. Znajduje się ona najbliżej Zachodniego Muru i to przez nią wchodziło się kiedyś do Świątyni. Po stronie wewnętrznej znajduje się dzielnica żydowska ze Ścianą Płaczu. Po stronie zewnętrznej jest Dolina Cedronu. Dalej, około 350 metrów na zachód, znajduje się Brama Syjońska (arab. Bab Haret al-Jahud [brama Dzielnicy Żydowskiej], hebr. Sha'ar Ziyyon). Te fortyfikacje zostały wybudowane w 1540 roku. W bramę wmurowana jest tablica pamiątkowa poświęcona poległym żołnierzom żydowskim, którzy próbowali tędy w 1948 roku przebić się z pomocą oblężonym mieszkańcom dzielnicy żydowskiej. Na murach i bramie są bardzo wyraźnie widoczne ślady walk tamtych, minionych. To przez tę bramę Jordańczycy wypędzili Żydów ze Starego Miasta w 1948 roku. Była zamknięta aż do ich powrotu w roku 1967. Za Bramą Syjońską mur idzie wzdłuż dzielnicy ormiańskiej i wykręca w kierunku północnym do Cytadeli (wieży Dawida). Za Cytadelą znajduje się Brama Jafy (arab. Bab al-Khalil [brama przyjaciela], hebr. Sha'ar Yafo). Właściwa brama to silnie ufortyfikowana (wybudowana w 1588 roku), choć niewielka budowla z zygzakowatym przejściem tunelem dla pieszych. Jest to jedna z najstarszych bram dawnej Jerozolimy. Dopiero później, w roku 1898, przebito drogę w tej bramie, aby cesarz Wilhelm II mógł wjechać powozem do miasta. Pobożni Żydzi ortodoksyjni wierzą, że ukryta w Bramie Jafy mezuza (skrawek Pisma umieszczany przy drzwiach) została napisana przez samego Boga. Po stronie zewnętrznej jest Miasto Nowe. Następnie mur miejski wykręca w kierunku zachodnim i idzie wzdłuż dzielnicy chrześcijańskiej, by zygzakiem wykręcić na wschód przed Bramą Nową (arab. Bab al-Dżadid, hebr. Sha'ar HeHadash). Jest to niewielkie przejście wiodące do dzielnicy chrześcijańskiej, zbudowane w 1887 roku. Podczas okupacji jordańskiej było zamknięte, by ponownie je otworzyć po wyzwoleniu w roku 1967. Mur dalej idzie w kierunku wschodnim, ku Bramie Damasceńskiej, zamykając w swoim obrębie Stare Miasto.
    Po murach prowadzi szlak turystyczny. Trasa dzieli się na dwie części: od Bramy Jaffy na północ przez Bramę Nową, Damasceńską i Heroda do Bramy św. Szczepana, oraz od Bramy Jaffy na południe przez Bramę Syjońską do Bramy Gnojnej. Ze względów bezpieczeństwa zamknięty jest odcinek wzdłuż Wzgórza Świątynnego. Mury otwarte są od soboty do czwartku w godz. 9.00-16.00, w piątki i święta w godz. 9.00-14.00. Odcinek od Bramy Jaffy do Bramy Syjońskiej otwarty jest dłużej, aż do godz. 21.30 (od niedzieli do czwartku). Czas zwiedzania to około 3 godzin.

Otoczone murami obronnymi Stare Miasto zajmuje zwartą powierzchnię 1 km2, na której mieszka 20 tysięcy mieszkańców. Wąskie uliczki wiją się i kluczą pomiędzy domami. Łatwo jest tutaj pobłądzić. Stare miasto podzielone jest na cztery dzielnice: w części północno-wschodniej jest dzielnica muzułmańska, w okolicach Bazyliki Grobu jest dzielnica chrześcijańska, na stokach zachodniego wzgórza naprzeciw Ściany Płaczu jest dzielnica żydowska, najmniejsza dzielnica ormiańska otoczona jest dodatkowym, wewnętrznym murem. Przechodząc z jednej dzielnicy do drugiej, mamy wrażenie, jakbyśmy wędrowali po różnych miastach, całkowicie od siebie różnych. Czystość i monumentalność dzielnicy żydowskiej, zbudowanej od podstaw po 1967 roku, nie da się porównać z typowo wschodnim rozgardiaszem dzielnicy muzułmańskiej. Panuje tam nieporządek usankcjonowany co najmniej siedmioma wiekami nieprzerwanej chaotycznej zabudowy. Również dzielnicom ormiańskiej i chrześcijańskiej nie można odmówić schludności, co prawda adaptowanej tu do warunków Bliskiego Wschodu, bo przecież w tych obu dzielnicach zamieszkuje również ludność arabska.

------- Dzielnica Muzułmańska -------

Dzielnica Muzułmańska jest najgwarniejszym i najgęściej zaludnionym obszarem Starego Miasta Jerozolimy. Zajmuje północną i środkową część miasta. Jest to gęsto zaludniony labirynt wąskich uliczek, zaułków i hałaśliwych arabskich targowisk (suków - arab. bazar). Pełno tu Arabów ze swoją orientalną kulturą i muzyką. Obecny jest tu także bałagan i brud, niestety nieodłączny Arabom. Głównym wejściem do muzułmańskiej dzielnicy jest Brama Damasceńska. Około 100 metrów za bramą znajduje się ważne rozwidlenie dróg. Tutaj rozpoczynają się dwie główne ulice dzielnicy: Al-Wad Road i Souq Khan az-Zeit Street. Przy Al-Wad Road ciągną się przeróżne sklepiki i stragany kupieckie. Ulica ta przecina Via Dolorosa i prowadzi prosto do Ściany Płaczu w dzielnicy żydowskiej. Jeszcze bardziej ruchliwą jest Souq Khan az-Zeit Street, która jest zarazem umowną granicą pomiędzy muzułmańską i chrześcijańską dzielnicą Starego Miasta. Znajdują się przy niej dwa tanie i najbardziej popularne schroniska: Tabasco Hotel i Al-Arab.

Centralnym punktem dzielnicy muzułmańskiej jest góra Moria - Wzgórze Świątynne - na której znajduje się obszerny teren ogrodzony murem wyznaczającym obszar czcigodnego dziedzińca (al-Haram ash-Sharif) muzułmanów. Wyjątkową świętość góry Moria uznają wszystkie trzy religie: judaizm, islam i chrześcijaństwo. Wznoszą się tutaj zbudowane przez Muzułmanów: Kopuła Skały i meczet Al-Aqsa. Zostały one wzniesione na miejscu ruin zniszczonej przez Rzymian żydowskiej Świątyni, gdzie niegdyś stała Arka Przymierza. Dziesięć bram łączy Wzgórze Świątynne z wąskimi uliczkami na zewnątrz. Nie-muzułmanie mogą jednakże wchodzić wyłącznie dwoma wydzielonymi bramami: Bab al-Maghariba (Brama Maurów) i Bab as-Silsila (Brama Łańcucha) w pobliżu Ściany Płaczu. Muzułmanie mogą wchodzić przez wszystkie pozostałe bramy. Są to (po zachodniej stronie): Bab el-Masatarak, Bab el-Qatanin, Bab el-Hadid, Bab el-Nazir, Bab el-Ghawanima; (po północnej stronie): Bab el-Atim, Bab Hitta i Bab el-Asbat. Wejście na Wzgórze Świątynne jest bezpłatne, należy jednak pamiętać o odpowiednim skromnym ubraniu. Płatne jest tylko zwiedzanie meczetów. Centralne miejsce Wzgórza Świątynnego to Kopuła Skały, która się wznosi nad świętą skałą, na której Abraham składał ofiarę ze syna swego (1 Mojż. 22:2-19). Według tradycji islamu, ze skały tej prorok Mahomet wstąpił do nieba, by zasiąść u boku Allaha. Kopułę wzniesiono dla pielgrzymów w celu ochrony ich przed słońcem. Cała kopuła jest przepięknie zdobiona kunsztownymi mozaikami i cytatami z Koranu (odnowione w 1963 roku). Dawna złota kopuła już dawno zniknęła i została zastąpiona elektrolitycznie powlekaną kopułą z aluminium, sfinansowaną przez kraje arabskie Zatoki Perskiej. Kopuła zachwyca wyłożoną niebieską glazurą fasadą i złotą powierzchnią. Po obu stronach znajdują się łuki i minarety, a także dwie piękne fontanny. Wewnątrz, pośrodku, znajduje się otoczona drewnianym ogrodzeniem skała. Wedle tradycji jest to środek świata. Schody pod skałą prowadzą do jaskini zwanej Studnią Dusz. W to miejsce modlitw muzułmanek niechętnie wpuszcza się turystów. Do samej Kopuły Skały nigdy nie wpuszcza się Żydów ortodoksyjnych. Odrębnym budynkiem Wzgórza Świątynnego jest meczet Al-Aqsa, mogący pomieścić około 5 tysięcy wiernych. Wewnątrz znajduje się kunsztownie rzeźbiona nisza modlitewna zwrócona w stronę Mekki (świętego miejsca Islamu). Jako ciekawostki znajdują się tutaj kolumny ofiarowane przez Mussoliniego oraz pięknie malowane sufity, będące darem króla Egiptu, Faruka. Na Wzgórzu Świątynnym na naszą uwagę zasługuje jeszcze najpiękniejsza w Jerozolimie fontanna Sabil Qaitbay, wzniesiona w 1482 roku. Dodatkowo znajdują się tutaj jeszcze inne zabytkowe budynki (np. Stajnie Salomona i ogród po stronie wschodniej przy Bramie Złotej), do których władze muzułmańskie zamknęły całkowicie dostęp turystom. Całe wzgórze jest miejscem szczególnej uwagi tak władz żydowskich, jak i muzułmańskich. Wzgórze jest otoczone posterunkami, a całą okolicę patrolują izraelscy żołnierze w kamizelkach kuloodpornych. Niekiedy przy bramach wejściowych dochodzi do krwawych zamieszek, gdyż Żydów pobożnych męczy zakaz wstępu do miejsca dla nich tak bardzo świętego.

            -  The Temple Mount in Jerusalem

            -  Al-Aqsa Mosque

            -  360° view of the inside of the Mosque

Na północ od Wzgórza Świątynnego, nieopodal jego północnego i zachodniego muru, wznoszą się budynki Mameluków. Zostały one wzniesione w latach 1250-1517. Wśród wąskich uliczek znajdują się tutaj liczne meczety, szkoły religijne oraz klasztory. Kunsztownie zdobione są przykładem wspaniałych dokonań architektury Islamu. Tuż obok wznosi się najpiękniejszy przykład architektury Krzyżowców w Jerozolimie - kościół św. Anny (XII wiek) zbudowany w pobliżu Bramy św. Szczepana. Według tradycji niektórych Chrześcijan, znajdował się tutaj dom Joachima i Anny, rodziców Marii (matki Jezusa). Podziemna kaplica ma być podobno miejscem narodzin Marii. Obok tego pięknego romańskiego kościoła znajdują się zabytkowe ruiny z biblijną sadzawką Betesda (w której Jezus uzdrowił chorego - Jan 5:1-18).

Przez dzielnice muzułmańską i chrześcijańską prowadzi Via Dolorosa, którą szedł Jezus, dźwigając krzyż na miejsce stracenia. Zaczyna się ona w dzielnicy muzułmańskiej na dziedzińcu rzymskiej twierdzy Antonina (obecnie jest tu szkoła muzułmańska). Dalej biegnie obok łuku Ecce Homo (jest on częścią łuku triumfalnego z czasów cesarza Hadriana), i prowadzi do Bazyliki Grobu Świętego, w dzielnicy chrześcijańskiej. Niedaleko Bazyliki znajdują się słynne arabskie bazary, na których można kupić praktycznie wszystko, od pamiątek, poprzez wyroby ze skóry i metalu, po odzież i dywany. Są też bazary spożywcze z mięsem i słodyczami, owocami i przyprawami.
    Idąc od Bazyliki Grobu Świętego w stronę Wzgórza Świątynnego, idziemy ulicą Aqabat at-Takiya. To tutaj znajduje się pałac pani Tunshuq, wzniesiony w 1388 roku. Naprzeciwko pałacu znajduje się grobowiec pani Tunshuq (1398 rok). Budowle te są wspaniałym przykładem architektury mameluków.

Na samym południowym skraju dzielnicy muzułmańskiej znajduje się jeszcze jedna atrakcja turystyczna. Na rogu ulic Habad i St Mark Rd można wejść po metalowych schodach, lub w rogu Khan as-Sultan po kamiennych stopniach, na szczyt dachów okolicznych domów. Widać stąd zamęt targowy ulic w dole, gwar tłumu turystów i wrzawę przekupniów targu miejskiego. Zupełnie inne widoki są w nocy, w blasku księżyca domy Miasta Starego.

------- Dzielnica Żydowska -------

Dzielnicę żydowską można w przybliżeniu określić jako obszar na południe od Bab as-Silsila (ulica prowadząca do bramy na Wzgórze Świątynne) i na wschód od Habad Street, za którą zaczyna się dzielnica chrześcijan. Dzielnica żydowska została gruntownie odbudowana po wyzwoleniu Jerozolimy w 1967 roku. Wszędzie znajdują się nowe oszlifowane kamienie, z utrzymanym starym stylem architektonicznym. Niestety czas okupacji jordańskiej (lata od 1948 do 1967 roku) zniszczył większość zabytków tutejszych (Arabowie niszczyli wszelkie ślady żydowskości Jerozolimy), to mimo wszystko znajdziemy tu wiele atrakcji. Zabytki zostały odbudowane z niebywałą dokładnością. Panuje tu cisza i spokój. Uliczki i placyki są czyste, a zabudowania nowe. Atmosfera jest tu nieco odświętna. Dzielnica jest niezwykle bezpieczna, i nawet małym dzieciom nic tu nie zagraża.
    Przez środek dzielnicy żydowskiej biegnie główna ulica Jerozolimy rzymskiej i bizantyńskiej - Cardo Maximus. Dawniej była to szeroka (20 metrów) aleja kryta kolumnadą i wyłożona kamiennymi płytami, która biegła przez całą szerokość miasta, od Bramy Syjońskiej po Bramę Damasceńską. Dzisiejsze Cardo to odcinek odrestaurowanej alei z czasów krzyżowców, leżący 6 metrów poniżej dzisiejszego poziomu miasta. Współczesne Cardo jest krótsza od dawnego i liczy zaledwie 200-metrów. Cardo Maximus jest głównym wejściem na teren dzielnicy żydowskiej od strony dzielnic muzułmańskiej i chrześcijańskiej. Znajdziemy tu liczne sklepiki z biżuterią i antykami, oraz zaciszne kawiarenki. Na Cardo, w Muzeum Ostatniego Dnia (One Last Day Museum) można zobaczyć dokumentację wydarzeń z dnia 28 maja 1948 roku, kiedy dzielnica żydowska została zajęta przez Jordańczyków. Na wschód od Cardo znajduje się wspaniale ocieniony drzewami plac Hurva. Jest to piękny, wyłożony kamiennymi płytami placyk. Jest to najpopularniejsze miejsce spotkań w dzielnicy żydowskiej. Obok można zobaczyć stare synagogi, a zwłaszcza ruiny synagogi Hurva, wzniesionej przez gminę aszkenazyjską w 1864 roku, a wysadzoną przez Jordańczyków w 1948 roku. Niegdyś była budowlą-symbolem Starego Miasta. Do chwili obecnej odbudowano jako pomnik, łuk w kształcie kopuły synagogi Hurva. Ostatnio władze państwowe podjęły decyzję o odbudowie w całości, w kształcie pierwotnym synagogi Hurva. W pobliżu znajduje się synagoga Ramban, której nazwa jest akronimem od imienia rabina Moshe ben Nahmana. Ta piękna mała synagoga jest prawdopodobnie najstarszą w Jerozolimie. Ufundował ją w 1267 roku Ramban. Muzułmanie zniszczyli ją w 1474 roku, ale później została odbudowana, stając się główną synagogą Jerozolimy. Od 1588 roku Żydom zabraniano tutaj modlenia się. Na dachu budynku znajduje się taras widokowy, z którego można oglądać ruiny synagogi Hurva. Obok dawna synagoga Karaitów, nosząca nazwę Anan ben-David. Synagogę wzniesiono w 1400 roku. Jordańczycy zniszczyli ją i całkowicie splądrowali w 1948 roku. Synagogę odrestaurowano i ponownie otwarto po 1967 roku. Przy Placu Hurva, po stronie wschodniej, znajduje się wspaniałe Muzeum Archeologiczne Wohla. W tym muzealnym kompleksie jest ukazany w całości obraz życia Jerozolimy za czasów Heroda.
    Na południe od Placu Hurva znajdują się cztery synagogi sefardyjskie, z których dwie wybudowano w XVI wieku. Najstarsza jest synagoga Kahal Kadosz Talmud Torah, która w 1588 roku otrzymała nazwę Elijahu HaNavi. Synagoga Kahal Kadosz Gadol została wybudowana przed rokiem 1615 i jest też zwana synagogą rabbiego Johanana ben Zakkaja. Synagoga Środkowa, otwarta około 1750 roku, była pierwotnie pomieszczeniem dla kobiet. Natomiast synagoga Istambułska została wzniesiona w 1764 roku przez uchodźców z Turcji. Podczas działań wojennych 1948 roku, ukrywało się tutaj 800 Żydów. W okresie okupacji jordańskiej, okradziono je doszczętnie i zmieniono w owczarnie. Po 1967 roku odbudowano je wykorzystując gruz synagog włoskich, zburzonych przez nazistów w II wojnie światowej. Obok znajduje się plac Batei Masheh Square z przytułkami Batei Masheh. Jest to hostel Rotschilda wzniesiony w 1871 roku. W jego piwnicach, w czasie walk roku 1948, schronienie znalazły setki żydowskich mieszkańców miasta, kiedy Jerozolimę zajęli Jordańczycy. Później większość tutejszych zabudowań Arabowie wyburzyli. Obecnie w hostelu Rotschilda znajdują schronienie nowo przybyli Żydzi z Europy. Obok hostelu znajdują się stopnie wiodące w dół, do podziemnej absydy kościoła Nea, zbudowanego w 543 roku. Była to niegdyś najpiękniejsza i najwspanialsza świątynia chrześcijaństwa.
    Na północ od Placu Hurva znajduje się Centrum Rahel Yanait Ben-Zvi z makietą Jerozolimy z okresu Pierwszej Świątyni. W centrum odbywają się również konferencje i pokazy audiowizualne z historii miasta od 1000 do 586 roku p.n.e. Kawałek za Centrum znajduje się Wieża Izraelitów z bramą z okresu oblężenia miasta przez Babilończyków i zniszczenia Pierwszej Świątyni. Nieco na wschód od tego miejsca znajduje się Spalony Dom (The Burnt House). Jest to całkowicie zrekonstruowany prywatny dom z czasów Drugiej Świątyni (z I wieku). Został on spalony przez Rzymian podczas zdobywania miasta. Co 30 minut odbywa się tu pokaz audiowizualny, informujący o wykopaliskach. Podobny temat omawia Muzeum Starej Jiszuwy (Muzeum Old Yishuv Court), na zachód od Cardo Maximus. Jiszuw (Yishuv) to dawna społeczność żydowska sprzed utworzenia współczesnego państwa Izrael. Każde pomieszczenie tego zabytkowego domu przedstawia kolejny aspekt życia mieszkańców dzielnicy żydowskiej (dawni aszkenazim i sefardim) przed jej zniszczeniem przez Jordańczyków w 1948 roku.

Centralnym punktem dzielnicy żydowskiej jest Ściana Płaczu, lecz idąc do niej spotkamy po drodze kompleks kościelny Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego. Kiedy archeolodzy przystąpili do rekonstrukcji tego kompleksu, ortodoksyjni Żydzi wystąpili z otwartym żądaniem zniszczenia tego kościoła. Nie chcieli oni budowli takich (z obrazami i posągami) na drodze wiodącej do Ściany Płaczu.

Pod Ścianą Płaczu zawsze można spotkać modlących się Żydów. Jest to pozostałość zewnętrznego muru po Drugiej Świątyni Jerozolimskiej, zbudowanej w końcu VI wieku p.n.e. na miejscu Świątyni, wzniesionej przez Salomona. Na tym fragmencie muru zbudowanego około 20 roku p.n.e. opierał się dziedziniec Drugiej Świątyni. Do 688 roku Żydzi gromadzili się co rok, by lamentować nad Kamieniem Węgielnym, na którym niegdyś wzniesiono Świątynię. W 688 roku w tym miejscu muzułmanie wznieśli Kopułę Skały, zamykając dostęp Żydom. Od tego momentu, Żydzi mogą lamentować jedynie przy zewnętrznym murze. Obecnie, pobożni Żydzi wtykają kartki z modlitwami i prośbami do Boga między kamienie starożytnego muru wierząc, że jest to miejsce najbardziej zbliżone do domu Boga. Do Ściany Płaczu można przyjść codziennie, o każdej porze dnia i nocy, o ile tylko jest się przyzwoicie ubranym. Ścianę można odwiedzić w internecie, na stronie HaKotel, gdzie przekazywany jest na żywo obraz z kamery video.

            -  HaKotel

            -  Kotel Quarters

Przy Ścianie Zachodniej znajduje się synagoga pod Łukiem Wilsona. Wielu religijnych Żydów przychodzi się tu modlić. Pod Ścianą (hebr. "HaKotel Hama'aravi") nigdy nie jest pusto. W każdej godzinie dnia i nocy nie brakuje Żydów, którzy żarliwie wypowiadają tu swoje błagania i modlitwy.
    Dziś można oglądać jedynie 2/3 potężnego 500-metrowego umocnienia wybudowanego przez Heroda przy zachodnim zboczu góry Moria. Jednakże Żydzi przez wiele lat prowadzili prace archeologiczne mające na celu odsłonięcie fragmentów, które od stuleci kryły się przed ludzkim wzrokiem. Dzięki tym pracom, 24 września 1996 roku, premier Beniamin Netaniahu otworzył tunel turystyczny biegnący wzdłuż Muru Zachodniego. Wejście do tunelu znajduje się przy Via Dolorosa. Korytarz jest tak wąski, że nie mogą się na nim minąć dwie grupy zwiedzających. Ogranicza to w poważnym stopniu ruch turystyczny. Szlak turystyczny wiedzie wzdłuż Muru Zachodniego. Na jego końcu, turyści mogą rzucić okiem na niesamowite wnętrze drugiego tunelu - do którego wstęp jest zamknięty z powodu sprzeciwów muzułmanów. Drugi tunel zaczyna się na końcu Muru Zachodniego i biegnie prastarym jerozolimskim wodociągiem do ogromnych zapadłych cystern i pozostałości po ogromnych płytkich rynsztokach. Niestety turyści mogą tylko o tym poczytać, po czym muszą cofać się tą samą drogą. Religijni Żydzi często przychodzą do tunelu, w miejsce, które w 1986 roku zostało zamurowane przez muzułmanów. Muzułmanie zamurowali cegłami wejście do ukrytej galerii. Religijni Żydzi wierzą, że właśnie na jej końcu płonął niegdyś świątynny ogień.
    W ostatnich latach narodziło się wiele zwyczajów związanych ze Ścianą Zachodnią, czyli HaKotel. Niektóre z tych tradycji zainicjowali rabini, inne powstały spontanicznie. To tutaj organizuje się ceremonie Bar Micwa, kiedy to 13-letni chłopcy po raz pierwszy odczytują Torę. Na te uroczystości przybywają całe żydowskie rodziny. Większość Izraelczyków miała już sposobność brać udział w uroczystej przysiędze pod Ścianą Zachodnią. Na zakończenie zasadniczego szkolenia wojskowego, każdy żołnierz, w obecności swojej rodziny, otrzymuje od dowódcy karabin i Biblię. Ściana Zachodnia to również ostatni punkt na trasie Marszu Beretów. Pod koniec służby wojskowej komandosi muszą przejść przez ciężki, około 40-kilometrowy marsz. Dopiero po jego ukończeniu, często w stanie krańcowego wyczerpania fizycznego i psychicznego, spotykają się ze swoją rodziną przy Kotel, i właśnie tutaj otrzymują swój komandoski beret. Takie chwile przeradzają w wyjątkowo wzruszające przeżycia, nierozerwalnie łączące Żydów ze swoją ojczystą ziemią i odwieczną stolicą - Jerozolimą.

------- Dzielnica Chrześcijańska -------

Dzielnica chrześcijańska skupiła się wokół najważniejszej budowli w tej dzielnicy - Bazyliki Grobu Świętego. Budynek Bazyliki jest bardzo niepozorny, choć dla wielu chrześcijan najważniejszy spośród wszystkich świątyń chrześcijaństwa. Według tradycji, bazylika stoi na miejscu ukrzyżowania, pogrzebania i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. To miejsce w początku I wieku n.e. znajdowało się poza murami miasta. Znajdowały się tutaj nieużywane kamieniołomy z licznymi grobami pochodzącymi z tego okresu, oraz wzgórze podobne z wyglądu jak czaszka. W czasach cesarza Konstantyna (rozpoczęcie budowy w 326 rok) wzniesiono tutaj kościół upamiętniający zmartwychwstanie Chrystusa. Budowlę ukończono w 336 roku. Jest to główny ośrodek kultu chrześcijańskiego. Ta imponująca budowla, której dwie kopuły zwieńczone pozłacanym krzyżem górują nad Starym Miastem, jest duchowym centrum dzielnicy chrześcijańskiej. To wyjątkowe miejsce dla chrześcijan można odwiedzać codziennie w godz. 4.30-20.00, będąc porządnie ubranym (!). Główne wejście jest na dziedzińcu po stronie południowej. Naprzeciw niego stoi meczet Omara.

Na wschód od Bazyliki Grobu Świętego, na rogu Souq Khan as-Zeit Street, znajduje się kościół św. Aleksandra. Jest to siedziba Rosyjskiej Cerkwi za Granicą. Ciekawostką jest łuk triumfalny Hadriana, zbudowany w tym miejscu w 135 roku. Kościół św. Aleksandra otwarty jest tylko w czwartki o godz. 7.00, kiedy odprawia się modlitwy za duszę cara Aleksandra III. Opodal znajduje się Luterański kościół Zbawiciela, którego biała wieża górująca nad Starym Miastem, została wybudowana w 1898 roku. Ten ładny kościół luterański zbudowany jest z białego kamienia i prawie zupełnie pozbawiony ozdób. Z wieży rozciąga się wspaniały widok na całe miasto. Wstęp w godz. 9.00-17.00, za wyjątkiem niedzieli. Na południe znajduje się najstarszy kościół w Jerozolimie - kościół św. Jana Chrzciciela, z V weku.
    Na zachód od Bazyliki Grobu Świętego, przy Greek Orthodox Patriarchate Road znajduje się Muzeum Greckiego Patriarchatu Prawosławnego. Wystawione tu zbiory prezentują historię Kościoła Prawosławnego na tym terenie.

Idąc w kierunku południowym, dojdziemy do Bramy Jafy. Tutaj znajduje się cytadela (wieża Dawida). Jest to najpiękniejszy zabytek w całym Izraelu i najważniejszy obiekt muzealny w Jerozolimie. Budowla cytadeli przechodziła, począwszy od wieku pierwszego, liczne przebudowy i zmiany wyglądu swego. Obecną swą postać przyjęła w 1310 roku, za panowania mameluckiego sułtana Malika an-Nasira. Później dobudowano zewnętrzną bramę, most kamienny i taras zachodni. Obecnie znajduje się tutaj Muzeum Historii Jerozolimy. W 1987 roku odbudowano wieżę Fazael (z czasów cytadeli Heroda). Z jej płaskiego dachu rozciąga się wspaniały widok na całe Stare Miasto. W środku muzeum przedstawiono całą historię Jerozolimy. Do najciekawszych eksponatów należy dokładny model miasta wykonany przez Stefana Illesa w 1872 roku. Wejście na teren cytadeli znajduje się w Bramie Jafy. Organizuje się tutaj spektakle światła i dźwięku. Na południe od cytadeli zaczyna się dzielnica ormiańska.

            -  Tower of David

------- Dzielnica Ormiańska -------

Cała dzielnica ormiańska jest jednym wielkim klasztorem. Tutejsza gmina ormiańska liczy około 1500 osób i wciąż, jak przed wiekami, żyje w zupełnej izolacji od świata. Cała dzielnica otoczona jest murem wewnętrznym, a bramy do tego miasta w mieście zamykane są codziennie późnym popołudniem. Większość tutejszych budynków i placów jest niedostępnych dla zwiedzających. Najczęściej można je widzieć przypadkowo lub dzięki znajomościom wśród miejscowych.
    Głównym miejscem dzielnicy ormiańskiej jest katedra św. Jakuba, wzniesiona przez Gruzinów w XI wieku. Szczególnym przeżyciem jest uczestnictwo we mszach tutaj odprawianych, według porządku ormiańskiego. Kawałek dalej znajduje się Muzeum Ormiańskie z atrakcyjnym dziedzińcem otoczonym dwupoziomowymi arkadami.
    Dzielnica się kończy przy Bramie Syjońskiej.

            -  Armeński Patriarchat Jerozolimy

            -  Grecko-Ortodoksyjny Patriarchat Jerozolimy

------- Góra Syjon -------

Za Bramą Syjońską, na zewnątrz Starego Miasta znajduje się wzgórze, o nazwie prastarej - to góra Syjon, z kilkoma miejscami najważniejszymi w całej Jerozolimie. Nie sposób nie wspomnieć o kilku cmentarzach tutejszych, katolickim, ormiańskim, chrześcijańskim i żydowskim. Tutaj można odwiedzić grób Oskara Schindlera, rozsławionego w świecie całym przez film Stevena Spielberga.

Najpopularniejszym budynkiem na górze Synaj jest bajkowy kościół i klasztor Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny (łac. Dormitio Sanctae Mariae). Kościół i klasztor z białego piaskowca jest według tradycji kościoła katolickiej miejscem zaśnięcia w sen wieczny Dziewicy Marii. Obecnie jest tu siedziba niemieckich benedyktynów. Na terenie pięknego kompleksu klasztornego znajdziemy miłą kawiarnię.
    Tuż za kościołem znajduje się domniemany Grób Dawida, otaczany czcią przez pobożnych Żydów, jak i przez wielu chrześcijan. Miejsce to dla wielu Żydów jest celem pielgrzymek, to miejsce modlitwy i wspomnień o czasach minionych. Tak naprawdę "grób" jest pozostałością synagogi z IV wieku, którą w okresie wypraw krzyżowych włączono do kościoła. Na piętrze znajduje się sklepiona sala Wieczernika. Jest to domniemane miejsce spożywania Ostatniej Wieczerzy Jezusa z apostołami. Lokalizacja pochodzi z XII wieku. Jest to jedyny chrześcijański obiekt w Izraelu, którym zarządzają władze lokalne.
    Naprzeciw Grobu Dawida znajduje się Muzeum Holocaustu, w którym szczególnie przeraża kolekcja literatury antysemickiej, wydanej od czasów Szoa.

Schodząc w dół z góry Syjon w kierunku wschodnim, wśród drzew ukryty, na zboczu góry, stoi kościół św. Piotra in Gallicantu (w miejscu piania koguta). Według tradycji chrześcijan, w tym miejscu apostoł Piotr się zaparł Jezusa (Marek 14:66-72). W przeszłości znajdował się tutaj dom najwyższego kapłana Kajfasza, gdzie przesłuchiwano ujętego Jezusa. Rozciąga się z miejsca tego wspaniały widok na Miasto Dawida wraz z dolinami otaczającymi Jerozolimę. Stąd rzymskie schody prowadzą do źródła Gihon i doliny Cedronu.

------- Miasto Dawida i Dolina Cedronu -------

Wzgórze świątynne przedłuża się w kierunku południowym we wzgórze Ofel, do Miasta Dawida, najstarszej części Jerozolimy. Od wielu lat prowadzone są tutaj wykopaliska potwierdzające, że właśnie tutaj istniało miasto zdobyte i rozbudowane przez króla Dawida. Ogród Archeologiczny Ofel to rozległe stanowisko archeologiczne, na którym odkopano starą Jerozolimę z około 1000 roku p.n.e. Część wykopalisk leży wewnątrz murów miejskich. Tuż na południe od Muru Zachodniego znajduje się odsłonięty Łuk Robinsona, podtrzymujący niegdyś schody wiodące do Świątyni. Z dawnego łuku zachował się jedynie filar. Zachowały się także fragmenty schodów. W pobliżu odkryto fundamenty pałacu królowej Adiabeny, Heleny, która nawróciła się na judaizm w I wieku. Teren wykopalisk można zwiedzać po specjalnie oznakowanej drodze. Znajdują się tutaj pozostałości kananejskiej cytadeli miasta Jebuzytów, fragmenty twierdzy wzniesionej przez Dawida, sadzawka Siloe oraz ruiny domów mieszkalnych ówczesnej Jerozolimy. Teren jest udostępniony dla zwiedzających bezpłatnie. Najkrótsza droga z Miasta Starego prowadzi tutaj przez Bramę Gnojną.
    Około 100 metrów poniżej Miasta Dawida znajduje się szyb Warrena wybudowany jeszcze przez Jebuzytów. Tym szybem dostarczano do miasta wodę w razie oblężenia. Krętymi schodami można zejść do tunelu ciemnego, którego przedłużeniem jest szyb Warrena.
Idąc dalej w dół po stromym zboczu, u podnóża wzgórza znajduje się źródło Gihon. Źródło działa jak syfon, który przez około 30 minut wyrzuca z siebie ogromne ilości wody, po czym prawie wysycha na 6-8 godzin. To źródło dawało wodę dla miasta Jebuzytów i Miasta Dawida. Około 700 roku p.n.e. król Ezechiasz wybudował specjalny tunel, którym doprowadzano wodę ze źródła Gihon do miasta, gdzie gromadzono ją w sadzawce Siloe. Długość tunelu wynosi aż 533 metry. Przejście tunelu zajmuje około 30 minut. Wejście jest obok źródła Gihon w Dolinie Cedronu. Wstęp jest bezpłatny.

Dolina Cedronu ciągnie się w kierunku północnym, oddzielając Wzgórze Świątynne od Góry Oliwnej. Najdalej na północ jest wysunięta Dolina Jozafata (dosłownie: Dolina Sądu Bożego). Tradycja żydowska twierdzi, że właśnie tutaj rozpocznie się sądzenie przez Boga świata. Cała ludzkość zbierze się wówczas na Górze Oliwnej i stanie przed Ojcem Wieczności, który jak Sędzia zasiądzie na Wzgórzu Świątynnym.
    W Dolinie Cedronu znajdują się wykute w skale groby. Do najważniejszych z nich należą grób Jozafata, grobowiec Absaloma, grób Zachariasza i grota św. Jakuba (hebr. B'nei Hezir).

------- Góra Oliwna -------

Na wschód od Wzgórza Świątynnego, po drugiej stronie Doliny Cedronu, wznosi się Góra Oliwna ze słynnym cmentarzem żydowskim, na którym miejsca są tak drogie, że mogą sobie na nie pozwolić tylko najbogatsi Żydzi. Tradycja żydowska mówi, że właśnie tutaj rozpocznie się zmartwychwstanie ludzi w dniu Sądu Ostatecznego. Największą jednak atrakcją Góry Oliwnej jest przepiękna panorama na Stare Miasto i Wzgórze Świątynne z pozłacaną Kopułą Skały. Wybudowano tu specjalną promenadę z licznymi punktami widokowymi. Można tutaj spędzić miło czas na spacerze, podziwiając widoki Jerozolimy o wschodzie słońca. Poniżej zbocza biegnie droga nr 417, prowadząca do Abu Dis i Jerycha.

Na samym szczycie Góry Oliwnej znajduje się Bazylika Narodów, wzniesiona w 1924 roku przez wspólne fundusze dwunastu narodów. Przepiękna bazylika lśni złotą mozaiką na fasadzie. Mozaika przedstawia Jezusa cierpiącego za grzechy świata całego. Dlatego właśnie bazylikę zwie się często Bazyliką Agonii lub Bazyliką Cierpienia. Bazylika stoi w samym środku słynnego ogrodu Getsemani, w którym pojmano Jezusa (Marek 14:32-50). Można tu podziwiać stare drzewa oliwne, których wiek szacuje się na 2000 lat.
     Obok wznoszą się interesujące złote kopuły rosyjskiej cerkwi Marii Magdaleny. Cerkiew została wzniesiona przez cara Aleksandra III. Współcześnie jest tutaj zakon żeński z wspaniałym chórem, najlepszym w mieście.
    Dalej na wschodzie znajduje się kościół Dominus Flevit. Tradycja twierdzi, że został wzniesiony na skale na Górze Oliwnej, gdzie Jezus płakał nad Jerozolimą, stąd nazwa Dominus Flavit (czyli Pan zapłakał). Idąc dalej promenadą napotkamy groby proroków Aggeusza i Malachiasza z V wieku p.n.e. Na północ od tego miejsca znajduje się kościół Pater Noster. Został on wzniesiony tuż obok groty, w której Jezus nauczał swoich apostołów. Ciekawostką miejsca tego jest ułożony z kafli ceramicznych tekst modlitwy Pańskiej w ponad 60 językach. Warto tu poszukać tekstu polskiego.
    W tak pięknym miejscu znajduje się luksusowy ogromny hotel Seven Arches. Roztacza się stąd wspaniały widok na Stare Miasto i okolicę. Obok znajduje się meczet Wniebowstąpienia. Musimy pamiętać, że Islam uważa Jezusa za jednego z proroków, dlatego w miejscu domniemanego wniebowstąpienia stoi ten meczet. W kamiennej podłodze widnieje odcisk stopy, jakoby pozostawiony przez Chrystusa. Obok stoi też kościół Wniebowstąpienia z 45-metrową wieżą. Z wieży rozciąga się wspaniały widok na Nowe Miasto i Pustynię Judzką. Na wieżę można wjechać windą. Kawałek dalej znajduje się rosyjski klasztor oraz kaplica Wniebowstąpienia. Jej ostra iglica jest najwyższym budynkiem na Górze Oliwnej.
    Drogą przebiegającą tędy można dojechać do Betanii.

------- Góra Skopus -------

Na północ od Góry Oliwnej znajduje się Góra Skopus (od greckiego słowa "skopeo" znaczącego "patrzeć", "obserwować", hebr. Har HaTsofim). Góra dominuje nad Starym Miastem, stanowiąc znakomity punkt strategiczny. Rozciąga się stąd przepiękny widok na Jerozolimę i Pustynię Judzką. Przy dobrej widoczności można wyraźnie dostrzegać Jordanię. Góra Skopus jest miejscem szczególnym w nowoczesnej historii miasta. To właśnie z tej strony nacierały na Jerozolimę wojska jordańskie w 1948 roku. Dziwną się rzeczą stało, że po rozejmie w 1949 roku, Góra Skopus została uznana żydowską enklawą pozostającą na terenie państwa Jordanii.
Z tych czasów pozostał tutaj cmentarz wojskowy. Lecz na uwagę naszą zasługuje bardziej Uniwersytet Hebrajski założony w 1925 roku, później odbudowany. Największą tutejszą atrakcją jest nowoczesna synagoga Hechta. Za miasteczkiem studenckim, po drugiej stronie Góry Skopus, znajduje się słynny szpital Hadassah, uznawany za jeden z najlepszych ośrodków medycznych świata. Około 40 % pacjentów przyjmowanych na szpitalny oddział pediatrii do dzieci arabskie. Są one na ogół w ciężkim stanie, gdyż najczęściej trafiają tutaj z arabskich szpitali z Samarii i Judei, gdy tamtejsze placówki nie są już w stanie im pomóc. Dużym problemem dla wielu arabskich rodzin są koszty leczenia. Najczęściej kończy się na tym, że rząd izraelski płaci rachunki najuboższych rodzin arabskich. W 1984r. wyniosły one łącznie 1,5 mln. dolarów. W pobliżu szpitala znajduje się doskonały ogromny hotel Hyatt Regency.
    Stąd nam wypada skierować naszą uwagę do Wschodniej Jerozolimy, widniejącej wyraźnie przed nami.

            -  Uniwersytet Hebrajski

---------------------------------------------------------------------
WSCHODNIA JEROZOLIMA
   ---------------------------------------------------------------------

Schodząc ze zboczy Góry Skopus, kierujemy się w stronę wspaniałego Muzeum Rockefellera. Zostało ono założone kosztem ponad 2 mln dolarów w 1927 roku. Wielki budynek z niską wieżą mieści w sobie jedno z najznakomitszych muzeów archeologicznych Środkowego Wschodu. Wzdłuż centralnego dziedzińca ciągną się wspaniałe sale wystawowe ukazujące historię ludzkości od jej początków do czasów współczesnych. Wśród licznych eksponatów można zobaczyć rekonstrukcję pałacu i łaźni muzułmańskiej z VII wieku.

            -  Rockefeller Mozeum

Teraz dopiero, idąc wzdłuż murów miejskich wchodzimy do Jerozolimy Wschodniej. Może to być dla turystów bardzo mylące, ale w rzeczywistości Jerozolima Wschodnia leży na północ od murów Starego Miasta, a na wschód od nich znajdują się zbocza Góry Oliwnej. Ta arabska, wschodnia dzielnica miasta znajduje się na wschód od HaShalom Rd. Znajdziemy tu dużo drobnego biznesu, małych sklepików, kantorów, hoteli i restauracji, skupionych głównie przy głównych ulicach: Nablus Rd i Salah ad-Din St. Tworzą one gęsto zabudowany trójkąt wraz z zatłoczoną Sultan Suleyman St, biegnącą wzdłuż murów Miasta Starego.

Idąc od Bramy Heroda do Bramy Damasceńskiej, mniej więcej w połowie drogi, znajdują się interesujące Kamieniołomy Salomona. Właściwie jest to już tylko grota będąca pozostałością po dawnych kamieniołomach. Prawdopodobnie to tutaj wydobywano materiał do budowy dawnego miasta, być może i nawet Świątyni Salomona. W tradycji żydowskiej, ta grota zwie się grotą Sedekiasza (hebr. Me'arat Zidkiyahu). Według legendy, ostatni król Judy Sedekiasz się tutaj schronił, gdy uciekał przed przeważającym wojskiem babilońskim Nabuchodonozora. Podziemia ciągną się przez 200 metrów pod Starym Miastem.
    W pobliżu znajduje się arabski dworzec autobusowy, jednakże na rozkładach jazdy autobusów arabskich nie można polegać. Autobusami arabskimi można jednak dostać się do wielu miejscowości w Autonomii Palestyńskiej, do których nie jeżdżą z powodu bezpieczeństwa izraelskie autobusy Egged.

Stąd idąc Nablus Road w stronę północną, dotrzemy do Kolonii Amerykańskiej. Tę dzielnicę, stanowiącą część Jerozolimy Wschodniej, założyli pod koniec XIX wieku chrześcijanie z Ameryki. Do dzisiejszego dnia ma ona zdecydowanie zachodni i chrześcijański charakter. Tutaj znajduje się Konsulat USA, a następnie Konsulat Wielkiej Brytanii. Obok jest budynek YMCA, American Colony Hotel oraz anglikańska katedra św. Jerzego, zbudowana w 1898 roku.
    W północnym krańcu Jerozolimy Wschodniej, na samym skraju miasta, znajduje się Wzgórze Amunicji (Eskhol Boulevard). W czasie wojny 1967 roku znajdowały się tutaj stanowiska artylerii jordańskiej. Zachowano je w stanie nie naruszonym, jak również pozostawiono podziemny punkt dowodzenia Jordańczyków. Jest to główny pomnik wyzwolenia Jerozolimy w 1967 roku, poświęcony zarazem pamięci 183 poległych izraelskich żołnierzy. Są tu przygotowane miejsca na piknik.

---------------------------------------------------------------------
NOWE MIASTO
   ---------------------------------------------------------------------

My natomiast kieruje się na południe od Bramy Damasceńskiej, i idąc wzdłuż murów miejskich kierujemy się w stronę Bramy Nowej, naprzeciw której wznosi się okazały gmach klasztoru Notre Dame. Został on wybudowany dla francuskich pielgrzymów w 1884 roku. W swoim kształcie przypomina okazałą fortecę przytłaczającą swoimi rozmiarami nawet mury obronne Starego Miasta. W latach podziału Jerozolimy (1948-1967), południowa część kompleksu Notre Dame służyła armii izraelskiej za bunkier oraz posterunek graniczny. Budynek mocno ucierpiał w walkach 1967 roku, został on jednak później gruntownie odrestaurowany. Obecnie jest tu ceniony przez wielu ośrodek dla pielgrzymów z restauracją i ważnym ośrodkiem kultury lokalnej.
    Na zachód od Notre Dame znajduje się plac Zahal ze starym ratuszem miejskim. Budynek ten również stanowił bunkier na linii granicznej arabsko-żydowskiej w Jerozolimie. Pozostawiono tutaj jako pamiątkę liczne ślady po kulach na murze.

Od placu Zahal, w kierunku zachodnim prowadzi Jaffa Road. Na północ od niej znajduje się Dzielnica Rosyjska. Ten teren został zakupiony przez rosyjski Kościół prawosławny w 1860 roku. Centralnym punktem rosyjskiej dzielnicy jest katedra Trójcy Świętej. Katedra jest niedostępna dla zwiedzających. W dzielnicy rosyjskiej żydowskie władze umiejscowiły budynki głównej komendy policji, głównej poczty oraz zabudowania sądowe.

Idąc dalej wzdłuż Jaffa Road w stronę zachodnią, za skrzyżowaniem z King George V Street, dotrzemy do wyjątkowego miejsca w całej Jerozolimie - Mea She'arim. Jest to dzielnica żydowskich ultra ortodoksów. Charakterystyczną cechą tej dzielnicy jest skromność i powściągliwość. Spotkamy tutaj mężczyzn ubranych w czarne surduty i kapelusze, zarośniętych i z długimi pejsami. Kobiety chodzą w długich sukniach z zasłoniętymi rękami i włosami. Dzieci są ubierane podobnie jak dorośli. Jest to prawdziwe miasto w mieście, założone w 1875 roku przez ortodoksyjnych Żydów przybyłych głównie z Polski, Litwy i Węgier. Mieszają się tu wyznawcy wszystkich odłamów chasydyzmu. Zajmują się oni głównie studiowaniem ksiąg świętych, często dzięki wsparciu finansowemu gmin ultra ortodoksów z zagranicy. Jest to najlepsze miejsce na świecie do kupowania wszelkich judaików.
    Odwiedzając Mea She'arim należy się odpowiednio ubrać - kobiety wyłącznie w długich spódnicach i w bluzkach z długimi rękawami, mężczyźni w długich spodniach. Nie powinno się tutaj publicznie całować, a nawet trzymać za ręce lub obejmować. Trzeba tu także uważać z fotografowaniem, gdyż nie podoba się to ortodoksyjnym Żydom. Należy też zwiedzanie ograniczyć do dni poza szabasem, gdyż może to urazić uczucia religijne pobożnych Żydów. Mieszkańcy nie chcą być atrakcją turystyczną, dlatego wiele ulic jest często zamkniętych barierkami przy których widnieją tablice z napisem: "Kobietom nieskromnie ubranym, turystom i grupom wycieczkowym WSTĘP SUROWO WZBRONIONY!!! To jest dzielnica mieszkalna, a nie atrakcja turystyczna; prosimy o uszanowanie naszych uczuć. Rada dzielnicowa."
    Tutejszą perełką wśród zabytków jest kościół etiopski, wzniesiony w latach 1896-1904. Znajduje się on w wąskiej uliczce Ethiopia St. Na jego bramie wejściowej widnieje herb Lwa Judy, według tradycji podarowanego etiopskiej królowej Saby przez króla Salomona. Naprzeciwko kościoła znajduje się słynny dom Ben Yehudy. Ben Yehuda był wybitnym żydowskim lingwistą, dzięki któremu odrodził się język hebrajski. Obecność domu tego w dzielnicy Mea She'arim jest źródłem licznych konfliktów z lokalną społecznością ultra ortodoksów, którzy przeciwstawiają się używaniu języka hebrajskiego na co dzień.

Na północ od Mea She'arim znajduje się dzielnica Bucharska, założona pod koniec XIX wieku przez Żydów ze środkowo azjatyckiej Samarkandy i Buchary. Była to wówczas najbogatsza i najbardziej ekskluzywna dzielnica Jerozolimy. Piękno licznych rezydencji można podziwiać do dnia dzisiejszego. Od pewnego czasu coraz więcej ultra ortodoksów z Mea She'arim osiedla się tutaj.

Nowoczesne centrum Jerozolimy to obszar ograniczony mniej więcej przez ulice Jaffa Road, King David Street i King George Street, przy których są usytuowane biura, banki, domy handlowe i luksusowe hotele. Ulicę Ben Yehuda zmieniono na deptak z dziesiątkami knajpek i sklepów z pamiątkami, księgarni i antykwariatów. W pobliżu znajduje się większość hoteli oraz najbardziej uczęszczane kawiarnie i bary. Przy ulicy Jaffy, w zachodniej części, w pobliżu centrum, znajduje się największy żydowski bazar Jerozolimy. Kolorowe stragany z owocami, warzywami, marynatami, serem, rybami i ciastkami, kramy z przyprawami korzennymi, zapach kawy z maleńkich kawiarenek sprawiają, że wizyta na targu Mahane Yehuda jest jedną z atrakcji Jerozolimy. Największy tłok panuje na targowisku w czwartki i piątki, gdy mieszkańcy Jerozolimy przygotowują się do szabatu.
    W południowej części centrum znajduje się Muzeum Włoskiej Sztuki Żydowskiej z XVIII-wieczną synagogą przeniesioną z Wenecji. Obecnie służy ona włoskim Żydom w Jerozolimie. Odprawiane są tutaj nabożeństwa szabatowe według dawnej liturgii włoskiej.
    Na południe od Muzeum Włoskiego znajduje się okazały Park Niepodległości (Gen Ha'Atzmaut). Po jego zachodniej stronie, za King George V Street, znajduje się kompleks budynków Heichal Shlomo, co znaczy dosłownie "rezydencja Salomona". Jest to siedziba Głównego Rabinatu Izraela i Najwyższego Sądu Religijnego. Budynek w swojej architekturze wzorowany jest na Świątyni Salomona. Obok wznosi się Wielka Synagoga. Na południowej stronie Parku Niepodległości znajduje się luksusowy Sheraton Plaza Hotel. Jego sylwetka jest charakterystyczna dla panoramy miasta, a z górnego 18 piętra wieżowca rozciąga się wspaniały widok całego miasta. Obok znajduje się Konsulat USA. Po stronie wschodniej Parku Niepodległości rozciąga się cmentarz muzułmański z sadzawką Mamila po środku. Po północnej stronie cmentarza znajduje się wielka atrakcja turystyczna miasta Jerozolima. Jest to tak zwana "Winda Czasu". W multimedialnych salach odbywa się podróż wirtualną kolejką w przestrzeni i czasie do prehistorii Jerozolimy.

Kierując się stąd w kierunku wschodnim, wrócimy ponownie do murów obronnych Miasta Starego przy Placu Zahal. Znajduje się tutaj dzielnica Mamilla, łącząca starą i nową Jerozolimę. W przeszłości była to duża arabsko-żydowska dzielnica handlowa, lecz po 1948 roku stała się ziemią niczyją przez którą biegła linia graniczna. Przez lat 19 był to teren ostrzału snajperów. Wiele budynków zostało doszczętnie zniszczonych, a ludność tutejsza w większości uciekła w popłochu. Sytuacja zmieniła się po wyzwoleniu w 1967 roku. Izraelczycy przystąpili do odbudowy całej dzielnicy. Powstało tutaj między innymi elitarne osiedle bloków mieszkalnych naprzeciwko Bramy Jaffy. Tuż obok znajduje się luksusowy hotel Jerusalem Hilton, centrum handlowe, parki i wygodne drogi dojazdowe. Jerusalem Hilton jest najwytworniejszym hotelem w Jerozolimie. Na południe od niego znajduje się najlepszy w Izraelu hotel King David. To właśnie tutaj zawsze goszczą królowie, prezydenci i premierzy podczas wizyty w Jerozolimie. Szczególnie piękny jest stąd widok na Stare Miasto Jerozolimy. Obok znajduje się jeszcze jeden luksusowy hotel King Salomon, należący do sieci Sheratona.
    Tereny położone bardziej na południe od dzielnicy Mamilla, nie ucierpiały już tak bardzo w czasie wojen żydowsko-arabskich, dlatego zachowały w większym stopniu swoją dawną architekturę zabytkową.

Na południe od dzielnicy Mamilla leży dzielnica Yemin Moshe. Łatwo ją rozpoznać po wiatraku górującemu nad dzielnicą. Ten słynny wiatrak został wybudowany wraz z żydowską dzielnicą Mishkenot Sha`anaim w 1860 roku, z funduszy zamożnego Żyda angielskiego, sir Mosesa Montefiore. W pobliżu znajduje się sadzawka Sułtana, z XIV wieku. Jest to jedyny w swoim rodzaju amfiteatr pod gołym niebem. Przy drodze powyżej znajduje się piękna XVI-wieczna fontanna z wodą pitną. Jest to niezwykle malownicze miejsce o wyjątkowej atmosferze. Organizowane są tutaj liczne imprezy o charakterze kulturalnym.
    Na wprost wiatraku Montefiorego, po stronie zachodniej znajdują się 3-hektarowe Ogrody Dzwonu Wolności. W samym ich środku stoi wierna kopia Dzwonu Wolności z Filadelfii (USA). Ogrody są popularnym miejscem pikników i wypoczynku mieszkańców Jerozolimy. Stoi tutaj stary wagon kolejowy będący teatrem lalek "Train". Obok ogrodów znajduje się luksusowy hotel Laromme Jerusalem, będący własnością izraelskich linii lotniczych El Al. Kawałek dalej jest równie okazały hotel Radisson-Moriah Plaza.
    Za Ogrodami Dzwonu Wolności, po stronie zachodniej znajdują się dzielnice Talbiyeh i Rehavia. Należą one do najmodniejszych w Jerozolimie. Znajdują się tutaj rezydencje prezydenta i premiera Izraela, oraz wykwintne posesje prawników, biznesmenów oraz lekarzy.

Na zachód od centrum Jerozolimy rozciąga się zielony obszar dzielnicy Givat Ram. O tej dzielnicy można powiedzieć, że jest administracyjną lub też rządową. To właśnie tutaj swoje siedziby pobudowały przeróżne państwowe instytucje i organizacje. W samym centrum dzielnicy wybudowano gmach izraelskiego parlamentu - Knessetu. Ten piękny i nowoczesny budynek otwarto w 1966 roku. Stoi on samotnie na wzgórzu, na zachód od centrum miasta. Zaprojektowano go z myślą o bezpieczeństwie, dlatego trochę przypomina bunkier, którego znaczna część znajduje się w podziemiach. Sama nazwa "knesset" oznacza "zgromadzenie", i jest podobne do słowa "beit knesset" oznaczającego "synagogę". Odzwierciedla to rolę, jaką zajmuje w narodzie parlament. Tkaniny ścienne w holu głównym przedstawiają sceny z Ksiąg Rodzaju i Wyjścia, a także Wjazd do Jerozolimy (są dziełem Marka Chagalla). Naprzeciw Knessetu można podziwiać pięciometrową wykonaną z brązu Menorę (siedmioramienny świecznik ze Świątyni) - symbol Państwa Izraela, dzieło rzeźbiarza Beno Elkana, ozdobiony płaskorzeźbami przedstawiającymi dzieje Żydów. Ten piękny i wymowny w swojej symbolice pomnik jest darem brytyjskich przyjaciół Izraela. Naprzeciw znajduje się Park Wahl Rose - Ogród Róż z ponad 400 gatunkami tych kwiatów pochodzących z całego świata. Obok znajduje się Sąd Najwyższy i Bank Izraela, a trochę dalej Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Przepiękny budynek Sądu Najwyższego jest dziełem rodzeństwa Ramy i Ady Karmi. Wzniesiono go z jasnego piaskowca jerozolimskiego na szczycie wzgórza tuż przy Knessecie, z którym łączy go przejście. Koszt budowy gmachu pokryła w całości rodzina Rotschildów.

W pobliżu, po stronie przeciwnej Knessetu, znajduje się Muzeum Izraela ze wspaniałymi zbiorami archeologicznymi i judaików. Powstanie tego wyjątkowego muzeum było efektem wystąpienia Davida Ben Guriona w izraelskim parlamencie w 1960 roku. On zainicjował początek utworzenia Narodowego Muzeum Izraela. Otwarcie nastąpiło w 1965 roku. Jest to wielki kompleks nowoczesnych budynków, w których ukazano całą historię i dziedzictwo kulturowe Izraela w regionalnym i globalnym kontekście. Dokładne poznanie wystawionych tutaj eksponatów zajęłoby każdemu kilkanaście dni. Największą atrakcją muzeum jest Sanktuarium Księgi - gdzie przechowywane są słynne zwoje znad Morza Martwego oraz Ogród Sztuki. W tym pięknym ogrodzie wystawiono 55 nowoczesnych rzeźb, w tym dzieła Henry`ego Moore`a, przy których można się zrelaksować po męczącym zwiedzaniu muzeum. W głównym gmachu szczególnie warto zwiedzić Skrzydło Etnografii i Judaików, który ma największą kolekcję przedmiotów kultu religijnego i rytuału Żydów zebraną ze wszystkich zakątków świata. Można również zobaczyć stroje żydowskie z Jemenu, Buchary, Maroka i innych krajów islamskich. W Pawilonie Sztuki XX wieku wystawione są dzieła Picassa i innych wybitnych artystów współczesnych. Pawilon Sztuki Izraelskiej prezentuje dzieła między innymi Reuvena Rubina. Galeria Archeologiczna prezentuje zgromadzone zabytki z najważniejszych wykopalisk w Izraelu. W Skrzydle Młodzieży mieszczą się specjalne wystawy i pracownie dla dzieci i młodzieży. W ciągu dnia i wieczorami odbywają się koncerty, najczęściej muzyki klasycznej. Każdego roku muzeum odwiedza ponad 700 tysięcy osób.

            -  Muzeum Izraela

Naprzeciwko Muzeum Izraelskiego znajduje się Muzeum Ziem Biblijnych (Museum Row). Eksponaty ułożono w specyficzny sposób: w każdej galerii znajdujemy ekspozycję dotyczącą innego okresu historycznego starożytnego świata. Trzymając Biblię w dłoni można udać się w wędrówkę po starożytnych krainach biblijnych. Funkcjonuje tutaj bardzo dobry system informacji komputerowej: interaktywne monitory pomagają wyszukać interesujące nas dane i wyjaśnienia. Jest także sklep z pamiątkami. Poniżej wzgórza znajdują się zabudowania niektórych z oddziałów Uniwersytetu Hebrajskiego. Jest tutaj Akademia Języka Hebrajskiego, na której można zobaczyć bibliotekę i meble Eliezera ben Jehudy, dzięki którego pracy język hebrajski odrodził się na nowo.
    Wszędzie wokoło wyrastają kolejne współczesne dzielnice nowego miasta. Pochłaniają one kolejne pagórki, dziś starannie zadrzewione. Pomiędzy drzewami wyrastają nowoczesne białe domy z płaskimi dachami i licznymi balkonami, z których rozciąga się piękny widok na starą Jerozolimę.

            -  Jerusalem Oficjal web-site

            -  Jerusalem Photos

Jerozolima widziana z orbity ziemskiej

--------------------------------------------------

Opracowano na podstawie "Explorer Izrael", "Pascal Izrael", "Winnica", "Świat Biblii", biuletynów Ambasady Izraela w Polsce, witryn internetowych rządu Izraela i innych opracowań dotyczących Państwa Izrael.

--------------------------------------------------