W 1095 r. na synodzie w Piacenzie papież Urban II podpisał porozumienie z wysłannikami cesarza bizantyńskiego Aleksego Komnena. Papież ogłosił pierwszą krucjatę, zachęcając księży i rycerstwo do udania się do Grobu Pańskiego i odebrania go niewiernym. Później, papież na soborze w Clermont we Francji, wezwał zachodnie chrześcijaństwo do odbicia ziemi świętej od muzułmanów. Zachęcał do zdobycia Świętego Grobu Pana Jezusa w Jerozolimie z rąk niewierzących Mahometan. Obiecywał za to zupełny odpust.
    Rozpoczął się wielki ruch po całym chrześcijaństwie, który trwał blisko 200 lat, wciągając w śmierć miliony ludzi, którzy pod sztandarami Krzyża walczyli bronią cielesną, myśląc, że z Saracenami walczą dla Pana. Połączono to z zapowiedzią odpuszczenia grzechów wezwanie. Te idee znalazły żywy oddźwięk wśród feudalnego rycerstwa.

--------- pierwsza wyprawa krzyżowa ----------

W 1096 r. ruszyła wyprawa chłopska (tzw. "ludowa krucjata") w celu uwolnienia ziemi świętej i grobu świętego spod muzułmanów. Na jej czele szedł kaznodzieja zwany Piotrem Pustelnikiem.
    Pierwsze drużyny krzyżowców zebrały się w północnej Francji, lecz początkowo napaści na Żydów zdarzały się sporadycznie. Musimy jednak pamiętać, że Kościół Rzymsko-Katolicki odpuszczał krzyżowcom wszystkie grzechy, zarówno stare, jak i przyszłe. W takich warunkach, pewien mnich rzucił hasło: "Żydzi ukrzyżowali naszego Zbawiciela, niechże się więc nawrócą do niego lub umrą." Wówczas krzyżowcy w francuskim mieście Rouen zagnali Żydów do kościoła i zmusili do chrztu. Energiczna interwencja francuskich książąt i kleru powstrzymały dalsze incydenty we Francji.
    Pochód około 40 tysięcy krzyżowców z północnej Francji wkroczył do Niemiec. Jako pierwszy, oddział pod wodzą Eilhelma Cieśli przeszedł przez gminy nad Mozelą i Renem, prześladując Żydów. Wielu zostało przemocą zmuszonych do przyjęcia chrztu. Wielu zginęło męczeńsko. Do pogromu doszło w Wormacji, gdzie krzyżowcy zburzyli domy żydowskie, zrabowali ich mienie i spalili znalezione święte księgi. Wielu tamtejszych Żydów wybierało samobójczą śmierć, niż męczeńską. Nieliczni przyjęli chrzest. W samej Wormacji zginęło 800 Żydów.
    Do Moguncji wkroczył oddział krzyżowców pod wodzą hrabiego Emeryka z Leiningen. W pogromie zginęło około 1300 Żydów, a znaczna część miasta spłonęła. Tylko nieliczni Żydzi przyjęli chrzest.
    Do Kolonii wkroczył oddział krzyżowców pod wodzą Wilhelma Cieśli. Zburzyli żydowskie domy, lecz tamtejsi Żydzi zdołali uciec przed pogromem. W następnych dniach krzyżowcy wyłapali większość Żydów w okolicy, mordując wszystkich. Następnie doszło do pogromów Żydów w Czechach.
    Drogę do Ziemi Świętej znaczyły liczne akty gwałtów, określane później w tradycji żydowskiej mianem pierwszego holocaustu.
    Krzyżowców nauczano, by by "świętą wojnę" rozpoczynać od własnego kraju i zniszczenia "wrogów Boga", czyli Żydów. Mord Żydów traktowano jako czyn miły Bogu, gwarantujący odpuszczenie kar za grzechy. Tylko w ciągu pierwszych trzech miesięcy (maj-lipiec 1096 r.) pogromów w niemieckich miastach nad Renem zabito 12 tysięcy Żydów. Ogółem szacuje się, że zgładzono trzecią część ludności żydowskiej Niemiec i północnej Francji. Nieliczni ocaleni przyjęli pozornie chrześcijaństwo.
    Wyprawa była jednak źle zorganizowana i pozbawiona zaopatrzenia, dotarła do Konstantynopola, a następnie została rozbita przez Turków.

Wyprawy krzyżowe (Copyright: Gedeon)

W 1096 r. do Polski przybyła pierwsza fala Żydów. Polska ich przyjęła i dała warunki do osiedlenia się. Ta pierwsza fala Żydów, która napłynęła do Polski, uciekała przed pierwszą wyprawą krzyżową.

W 1096 r. wyruszyła także druga fala pierwszej krucjaty na Wschód. Około 40-50 tysięcy francuskiego i włoskiego rycerstwa podążało pod wodzą wybitnych książąt. Z początkiem 1097 r. siły krzyżowców przeprawiły się przez Bosfor i wkroczyły do Azji Mniejszej. Po rozbiciu sił tureckich, zdobyli Edessę, kolonię armeńską na pograniczu Syrii i Mezopotamii. Hrabią Edessy został Baldwin, brat księcia Lotaryngii. W 1098 r. krzyżowcy opanowali stolicę Wschodu Antiochię, której księciem został Boemund z Tarentu.

W 1097 r. cesarz Henryk IV pozwolił ocalałym Żydom niemieckim, którzy zostali zmuszeni do chrztu, aby teraz powrócili do wiary swoich ojców.
    Papież Klemens III (1080-1100) zganił cesarza Henryka IV pisząc do niego: "Słyszeliśmy, że ochrzczonym Żydom pozwolono odpaść od Kościoła. Rzecz to niesłychana i grzeszna, wzywamy przeto Ciebie i wszystkich naszych braci, abyście nie dopuścili pohańbienia sakramentów Kościoła przez Żydów."
    W 1098 r. książę Czech, Wratysław odebrał Żydom czeskim cały majątek i dopiero wtedy pozwolił, aby uciekli do Polski i Węgier.

W 1099 r. krzyżowcy, będący w sile około 15 tysięcy ludzi, zdobyli Jerozolimę. Miasto zostało całkowicie splądrowane, a ludność muzułmańska i żydowska wymordowana (Żydów spalono żywcem w synagodze - 15 lipca 1099 r.).
    Zwycięzcy ustanowili chrześcijańskie Królestwo Jerozolimskie, które obejmowało dawną Fenicję, Syrię i Palestynę. Było to klasyczne państwo feudalne z systemem lennym. Pierwszym jego władcą został Gotfryd de Bouillon. Do obrony całego Królestwa Jerozolimskiego miał on zaledwie 3 tysiące ludzi.
    W następnych latach we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego powstały kolejne księstwa łacińskie.

Królestwo Jerozolimskie (Copyright: Gedeon)

W 1100 r. z Europy wyruszyła na Wschód druga fala rycerstwa krzyżowego. Siły liczące około 40-50 tys. ludzi wyszły z Francji, Włoch i Niemiec. Podczas ciężkich walk w Azji Mniejszej zginęło ponad trzy czwarte krzyżowców. Ocalałe resztki wzmocniły siły obronne Królestwa Jerozolimskiego.

W 1100 r. władcą Królestwa Jerozolimskiego został jako król, hrabia Edessy, Baldwin I (1100-1118).

W 1103 r. cesarz Henryk IV przerażony skutkami pogromów Żydów niemieckich w Moguncji i Wormacji, kazał książętom i mieszczanom złożyć przysięgę, że w przyszłości zabezpieczą Żydom spokojne istnienie i nie pozwolą ich prześladować.
    W obliczu tych wszystkich cierpień i prześladowań, niemieccy Żydzi przyjęli katolicki obyczaj odwiedzania grobów swoich zmarłych, których nazywali świętymi (Kedoszim) męczennikami. Odprawiano przy tym modlitwy za zmarłymi. Od tych tragicznych wydarzeń pierwszej wyprawy krzyżowej, niemiecki judaizm obumarł i przybrał posępną postać.
    Zbawienną przeciwwagę dla smutku stanowiły studia talmudyczne. W uczelniach panowała radosna praca myślowa. Szkoły stały się całym światem dla nieszczęsnych niedobitków. Izaak Alfassi (zmarł w 1103 r.) i Raszi (zmarł w 1105 r.) pozostawili po sobie liczny zastęp adeptów, którzy rozpowszechnili po świecie głęboką naukę Talmudu.

W XII wieku pojawiły się dwa nowe, mniejsze rejony żydowskiego osadnictwa - południowe Włochy i Jawan w cesarstwie bizantyjskim, oraz drugie miejsce na wschód od rzeki Łaby, w krainie Słowian.

W owym czasie Andaluzję w muzułmańskiej Hiszpanii opanowali Almorawidzi. Sytuacja Żydów pod ich panowaniem nie uległa większej zmianie. Żydzi cieszyli się spokojną egzystencją.
    W latach 1106-1143 w hiszpańskiej Andaluzji panował almorawidzki kalif Alego. Żydzi cieszyli się dużymi swobodami. Niektórzy z nich sprawowali obowiązki poborców pogłównego od ludności żydowskiej i chrześcijańskiej. Wybitni Żydzi zajmowali ważne urzędy na dworze. Przybocznym medykiem kalifa Alego był Żyd, Abu-Ajub Salomon Ibn-Almuallem, który otrzymał tytuł księcia i wezyra. Tytuł wezyra otrzymał również inny żydowski medyk, Abulhassan Abraham Ben-Meir Ibn-Kamnial. Najznakomitsi ówcześni poeci wysławiali szlachetność jego uczuć, jego hojność i zainteresowanie losem współbraci Żydów.
    Wysokie stanowisko na dworze jednego z książąt muzułmańskich w Hiszpanii zajmował żydowski astronom Abraham Ben-Chija Albardżeloni (1065-1136). Był on ministrem policji (Zachib as-Szorta) i nosił tytuł książęcy.

Za czasów królów Ludwika VI (1108-1137) i Ludwika VII (1137-1180) Żydzi we Francji cieszyli się dużymi swobodami. Dostępowali zaszczytów i łaski na dworze. W tak sprzyjających warunkach bogacili się, posiadali domy, grunta i winnice. Połowa ówczesnego Paryża należała do Żydów.
    Francuskie gminy żydowskie miały na czele własnego burmistrza (prevota), któremu przysługiwało prawo obrony interesów członków swojej gminy. Żydowskiego burmistrza wybierała gmina, a zatwierdzał król lub baron, do którego należało dane miasto. W owym czasie wspaniale rozwijała się uczelnia talmudyczna w Troyes (Francja). Studenci operali się głównie na komentarzach Raszego, podanych w postaci prostych dodatków (Tosafot). Właśnie dlatego uczelnia w Troyes została nazwana tosafistyczną. Uzupełniła ona luki pozostawione przez Raszego, oraz sprostowała i rozszerzyła podane przezeń objaśnienia. Główną cechą kierunku tosafistycznego stanowi jego zupełna niezależność od powag i usiłowanie ogarnięcia przedmiotu własnym rozumem. Grono pierwszych tosafistów tworzyli: Meir Ben-Samuel, Jehuda Ben-Natan, Jakub Ben Meir oraz Izaak Ben-Aszer Halevi. Opracowali oni Tosafot (suplementy) tak do Pięcioksiągu, jak do Talmudu.
    W okresie 1100-1160 rozwinęli swoją działalność Józef Karo i Samuel Ben-Meir, którzy obrali drogę odmienną od tosafistów. Uprawiali oni egzegezę, opartą na ścisłych prawidłach gramatyki.

W 1113 r. w Kijowie (Ruś Kijowska) po śmierci księcia Światopełka II wybuchły społeczne niepokoje, które władca skierował przeciwko Żydom. W owym czasie, Żydzi w Kijowie w pełni kontrowali handel solą, przez co stali się niepopularni. Już w tak wczesnych czasach pojawił się powtarzający potem schemat konfliktu.

W 1114 r. w Norwich w Anglii oskarżono Żydów o zamęczenie na śmierć chrześcijańskiego dziecka na wzór męki Chrystusowej. Jest to pierwszy zanotowany przypadek "krwawego oszczerstwa".

W 1119 r. powstał w Jerozolimie francuski zakon rycerski templariuszy dla obrony pielgrzymów w Palestynie i walki z niewiernymi. Templariusze byli zakonnikami przestrzegającymi ścisłej reguły, łączącej w przedziwny sposób ideały życia mniszego i rycerskiego. Razem z zakonem joannitów fortyfikowali oni granice Królestwa Jerozolimskiego i prowadzili nieustanne walki z muzułmanami.

Pierwsza połowa XII wieku wydała wśród żydostwa mnóstwo mężów wybitnych, poetów, filozofów, bystrych talmudystów, których dzieła noszą niemal piętno perfekcji. Wybitni rabini, przeważnie uczniowie Alfassiego, objawiali obok studiów talmudycznych niemałą skłonność do poezji i nauki. Najznakomitszym w tej dobie rabinem był Józef Ibn-Migasz (1077-1141). Zajmował on zaszczytne stanowisko zwierzchnika gminy w Lucenie (Hiszpania).
    W owym czasie Hiszpania została rozdarta na wrogie sobie stronnictwa i znajdowała się w stanie zamieszania. W Andaluzji hiszpańscy Arabowie sprzeciwili się zwycięskim Berberom almorawickim i rozpoczęli z nimi wojnę. W okolicach Grenady chrześcijanie uknuli spisek przeciwko mahometańskim panom i wezwali na pomoc chrześcijańskiego króla Aragonii, Alfonsa. Królestwa Aragonii i Kastylii skłóciły się z sobą. Hrabstwo Portugalii starało się uwolnić spod zwierzchnictwa Leonu. Przymierza zawierano i łamano. Obłuda i zdrada były powszechnym zjawiskiem, a kościelni dostojnicy przechodzili z obozu do obozu.
    W tych ciężkich warunkach, w Hiszpanii rozkwitały studia talmudyczne. Jednocześnie nastąpił zastój w egzegezie Pisma Świętego i uprawie gramatyki hebrajskiej. Natomiast wspaniale rozwijała się poezja. Język hebrajski nabrał takiej giętkości i plastyczności, że małym nakładem talentu można było pisać wiersze i manipulować rymami. Moda układania listów do przyjaciół, którą hiszpańscy Żydzi przejęli od Arabów, uczyniła rymotwórstwo rzeczą codziennej potrzeby. Na wzmiankę zasługują następujący poeci: Salomon Ben-Sakbel, który stworzył nowy rodzaj poezji hebrajskiej, igraszki miłosne. Najpłodniejszym poetą tego okresu był Mojżesz Abu-Harun (1070-1139). Mojżesz Ibn-Ezra wzbudził zdumienie swoją biegłością w języku hebrajskim. Był nadzwyczaj płodny i pisał wielką rozmaitość form poezji, którymi wzbogacił hebrajską poezję. Ułożył piosennik pt. "Sznur pereł" z 1200 wierszami. Oprócz tego napisał 300 utworów okolicznościowych i około 200 modlitw, które w wielu gminach weszły w skład liturgii.
    Gwiazdą tego okresu i jego głównym wyrazicielem był Abul-Hassan Jehuda Ben-Samuel Halevi ze Starej Kastylii w Hiszpanii. Swoją poezją przewyższał wszystkich ówczesnych poetów, a jako myśliciel tworzył nowe idee. Po mistrzowsku opanował język hebrajski oraz formy poezji nowohebrajskiej. Utrzymywał się z praktyki medycznej w Toledo. Zgłębiał nauki przyrodnicze. Halevi wystąpił w obronie judaizmu. Nauczał, że o właściwości żydowskiej wiary stanowią nie powinności moralne i nie wymagania rozumu, lecz prawdziwym rdzeniem judaizmu są obowiązki religijne. W prawach religijnych judaizmu odbija się mądrość ich Twórcy. Halevi pięknymi słowami wyjaśniał znaczenie judaizmu, a jego uczynki i słowa stopiły się w zupełną harmonię.
    Po długim pobycie na uczelni w Toledo (Hiszpania), w 1141 r. Halevi popłynął do Egiptu, a następnie do ziemi ojców Izraela.

W latach 1120-1138 Saraceni podburzyli cały świat muzułmański do zaatakowania i obalenia chrześcijańskiego królestwa w Jerozolimie. Muzułmanie pobili siły krzyżowców pod Antiochią.

Władca Królestwa Jerozolimskiego, Baldwin II, zwrócił się do papieża Kaliksta II i doży weneckiego z apelem o pomoc w utrzymaniu chrześcijańskiego panowania nad Ziemią Świętą. W odpowiedzi silna flota wenecka rozbiła muzułmańską flotę egipską pod Askelonem i następnie pomogła w zdobywaniu Tyru.

W latach 1136-1160 w Kalifacie Bagdadzkim panował kalif Mohammed Almuktafi. Udzielił on Żydowi Salomonowi tytułu egzylarchy i ustanowił go książęciem nad wszystkimi Żydami kalifatu. Każdy Żyd od Persji po Indie był zobowiązany do płacenia pogłównego na rzecz egzylarchy.
    W stolicy kalifatu, w Bagdadzie, żyło wówczas 1000 rodzin żydowskich. W XII wieku, podróżnik Beniamin z Tudeli, w Bagdadzie naliczył 40 tys. Żydów, 4 synagogi i akademię rabiniczną. W Mosulu żyło około 7000 rodzin żydowskich.
    Na wschód od Tabaristanu, na płaskowyżu pod Niszaburem, żył niezależny i wojowniczy szczep żydowski. Trudnili się oni hodowlą bydła, a jednocześnie byli wspaniałymi wojownikami.
Dalej na wschód istniały gminy w Chiwie (8000 rodzin) i Samarkandzie (50 tys. Żydów).
    W owym czasie, na wyspie Cejlon żyło 23 tys. Żydów. Król tej wyspy miał szesnastu wezyrów, w tym czterech żydowskich. Aden, port stanowiący klucz Morza Arabskiego i Oceanu Indyjskiego, posiadał liczną gminę żydowską, która wybudowała sobie warownię i zajmowała się handlem pomiędzy Egiptem, Persją i Indiami. Obszar działalności kupców żydowskich rozciągał się od Hiszpanii i Maroka po Indie i Chiny, a skupiska Żydów pojawiały się głównie wzdłuż szlaków handlowych.
    W Arabii odrodziły się dawne gminy żydowskie. Powstały liczne gminy w Jemenie. W północnej Arabii Żydzi tworzyli specyficzne szczepy, trudniące się hodowlą bydła, rolą i handlem. Jedna taka grupa mieszkała w Tajmie i miała własnego księcia Chanana. Druga grupa zamieszkiwała okolicę Talmasu pod wodzą księcia Salomona. Trzecie grupa usadowiła się w Chajbarze, w liczbie 50 tys. osób. Duże skupiska Żydów powstały również w arabskich miastach Wasit (10 tys.), Kufa (7 tys.) i Basra (2 tys.).
    Gminy żydowskie w Egipcie posiadały własnego, uznanego przez kalifa zwierzchnika, który pełnił funkcje duchowe i sędziowskie, i tytułował się nagidem. Przysługiwało mu prawo mianowania rabinów i karania winowajców. W Kairze żyło 2 tys. rodzin (około 7 tys. osób), natomiast w Aleksandrii żyło 3 tys. rodzin.

W 1144 r. muzułmanie zajęli hrabstwo Edessy, co odbiło się szerokim echem w całej Europie. Król jerozolimski ponownie zwrócił się do papieża z prośbą o pomoc.

Gdy upadła Edessa, rozpoczęto głosić potrzebę drugiej krucjaty. W Niemczech i we Francji znowu podburzano przeciwko Żydom krwiożerczy fanatyzm ludu.

W 1146 r. papież Eugeniusz III (1145-1153) wydał bullę, zwalniającą wszystkich uczestników świętej wojny od płacenia procentu wierzycielom żydowskim. W rzeczywistości było to zamaskowane odpuszczenie wszystkich długów żydowskich.
    We Francji, na mocy papieskiej bulli i królewskiego uprawomocnienia, ograbiono żydowskich bogaczy. Jednakże do wybuchu krwawych prześladowań nie dopuścił król, rozsądni ministrowie i pobożny opat Bernard.
    W Niemczech, mieszczaństwo miast nad Renem, zostało podburzone przez fanatycznego mnicha Rudolfa. Głosił on, że krucjata powinna rozpocząć się od Żydów. Już w sierpniu rozpoczęły się krwawe prześladowania.
    Wypadki te zmusiły niemieckich Żydów do szukania opieki. Zapłacili znaczne sumy książętom za udzielenie schronienia w zamkach i twierdzach. Kardynał-biskup Arnold oddał Żydom zamek Wolkenburg pod Koenigswinterem i pozwolił im się bronić w razie potrzeby. Wolkenburg stał się schronieniem dla wielu żydowskich gmin z terenu Niemiec. Poza murami twierdz na Żydów czekały przymusowe chrzty, grabieże i męczeńska śmierć.
    Cesarz Konrad (1137-1152) udzielił Żydom schronienia w Norymberdze i kilku innych warowniach. Od tego momentu Żydzi niemieccy uważali cesarza za swego patrona i on sam uważając się za takiego, zażądał od nich opłacania ekwiwalentu. Dzięki temu Żydzi w Cesarstwie Rzymskim narodu niemieckiego stali się stałymi klientami skarbu (Kammerknechte) państwa. Początkowo oznaczało to ich nietykalność jako sług cesarskich. Jednakże z czasem zepchnięto ich na same dno społeczeństwa i przywiązano jak niewolników do ziemi. Do końca XVIII wieku Żydzi niemieccy odgrywali już rolę parjasów.

W 1146 r. fanatyczny kalif Abdulmumen zniósł na północy Afryki tolerancję dla Żydów i chrześcijan. Wszyscy Żydzi stanęli przed dramatycznym wyborem: przyjęcie Islamu albo emigracja, w przeciwnym razie śmierć. Wyznaczono Żydom termin, do którego musieli sprzedać swoje grunty i posiadłości, a następnie wyemigrować. Bardzo wielu Żydów wywędrowało wówczas do chrześcijańskiej części Hiszpanii, Włoch i do innych krajów. Jednakże większość pozostała i pozornie przyjęła Islam. W całym państwie Almohadów (od gór Atlasu po granicę Egiptu) zburzono kościoły i synagogi.

W lutym 1147 r. znaleziono pod Wircburgiem (Niemcy) ciało zabitego chłopca chrześcijańskiego. Krzyżowcy oskarżyli o zbrodnię Żydów. W pogromie zginęło ponad 20 osób, w tym rabin Izaak Ben-Eljakim.

W 1147 r. do Polski przybyła druga fala Żydów. Uciekali oni przed prześladowaniami drugiej wyprawy krzyżowej w Europie Zachodniej.
    W owym czasie ludność żydowska w Europie miała charakter odrębnego stanu społecznego. Uważano ich za sługi skarbu (servi camerae), co wpłynęło na wyodrębnienie się zwyczaju bezpośredniego podlegania Żydów monarsze. Formuła ta znalazła wyraz w przywileju Fryderyka I Barbarossy dla ludności żydowskiej z 1157 r. i stała się normą obowiązującą w Niemczech, a także poza ich granicami.

--------- druga wyprawa krzyżowa ----------

Pod koniec 1147 r. z Francji i Niemiec wyruszyła przeciwko muzułmanom druga wyprawa krzyżowa prowadzona przez króla francuskiego Ludwika VII i cesarza Niemiec Konrada III. Maruderzy bezkarnie rzucili się na Żydów. Doszło do krwawych pogromów w Carentonie, Clairvaux, Ramer i Sully we Francji.
    Podczas przemarszu krzyżowców przez Czechy, w pogromach zginęło 150 Żydów.
    Po ciężkich walkach w Azji Mniejszej, do Palestyny dotarły tylko niedobitki rycerstwa. W 1148 r. krzyżowcy bezskutecznie próbowali zdobyć Damaszek, skąd Turcy zagrażali Jerozolimie. Druga krucjata zakończyła się całkowitym niepowodzeniem. W wyniku niepowodzenia tej wyprawy przygasł w Europie na dłuższy czas ruch krucjatowy.

W 1149 r. fanatyczny kalif Abdulmumem podporządkował sobie całą muzułmańską Hiszpanię. Wówczas Żydzi hiszpańscy stanęli przed wyborem pomiędzy przyjęciem Islamu lub emigracją, w przeciwnym razie czekała na nich śmierć. Większość wyemigrowała do chrześcijańskiej części Hiszpanii, a pozostali pozornie przyjęli Islam. Na południu Hiszpanii zburzono synagogi i zamknięto wspaniałe uczelnie w Sewilli i Lucenie.
    Chrześcijańska Kastylia w Hiszpanii (król Alfons VII Raimundez 1126-1157) udzieliła uciekającym Żydom schronienia. W owym czasie ulubieńcem króla był Jehuda Ibn-Ezra, który swoje bogactwo i wielkie wpływy na dworze obrócił na pomaganie żydowskim rodakom. Jehuda był marszałkiem nadwornym w Toledo, znajdowała się tam również najliczniejsza gmina żydowska.
    Od tej pory chrześcijańska Hiszpania (Kastylia i Aragonia) stały się ogniskiem umysłowości żydowskiej. Abraham Ibn-Daud (1110-1180) zajął się medycyną i hiszpańską historią. Napisał filozoficzne dzieło "Wzniosła wiara". W historycznym opracowaniu "Seria tradycji" (1161 r.) przedstawił kolejnych przedstawicieli doby talmudycznej, gaońskiej i rabinicznej.
    Abraham Ben-Meir Ibn-Ezra z Toledo (1088-1167) posługiwał się różnymi formami poezji. Zajął on pierwsze miejsce jako gruntowny i pełen taktu objaśniacz Pisma Świętego, które traktował na podstawie analizy gramatycznej. Napisał komentarz do Pięcioksiągu. Rabin Ibn-Ezra po długim pobycie w Toledo, udał się w podróż przez północną Afrykę, Egipt, Palestynę, Babilonię, Włochy, Francję do Brytanii. We wszystkich tych miejscach nauczał i wykładał Zakon.
    W tym czasie we Francji działał rabin Jakub Ben Meir, znany jako Rabbenu Tam z Rameru. Doszedł on do takiej biegłości w wykładni Talmudu, że zaćmił wszystkich ówczesnych. Łącząc jasność myśli z bystrym rozumem, został głównym założycielem uczelni tosafistów w Ramer (Francja). Cieszył się on powszechnym uznaniem i szacunkiem.
    Przy uczelni w Ramer pojawił się po raz pierwszy w dziejach potalmudycznych synod rabinów, który zebrał się przy rabinie Tam aby rozstrzygnąć różne ważne kwestie religijno-prawne. Od tego momentu, podobne synody rabinów zbierały się podczas miejskich jarmarków. Uchwały synodów dotyczyły kwestii religijnych, moralnych i gminnych.
    Około 1150 r. zebrał się wielki synod 150 francuskich rabinów z Troyes, Auxerre, Reims, Paryża, Sens, Drome, Lyonu, Carpentras, Normandii, Akwitanii, Andegawii, Piktawii i Lotaryngii. Na czele synodu stanął rabin Jakub Ben Meir z akademii w Ramer. Ze względu na niebezpieczeństwo prześladowań uchwalono, aby żaden Żyd nie nabywał krucyfiksów, osprzetów kościelnych i tym podobnych rzeczy. Nikomu nie wolno było ubiegać się u władz państwowych urzędu przełożonego gminy, który miał być wybierany większością głosów członków gminy. Żaden Żyd nie powinien pozywać współwyznawcę przed sądy krajowe. Uchwalono także wiele innych ważnych decyzji, których przestrzeganie nakazane było pod groźbą klątwy.

W latach 1154-1172 odbyła się wielka podróż Benjamina z Tudeli (Hiszpania). Ten wielki żydowski podróżnik i historyk odwiedził kraje nad Morzem Śródziemnym, Bliski Wschód, Indie, Cejlon oraz Chiny. Pozostawił liczne opisy żydowskich społeczności.

W latach 1159-1181 głową Kościoła Rzymsko-Katolickiego był papież Aleksander III. Sprzyjał on Żydom we Włoszech. Jego podskarbim był Jechiel Ben-Abraham. W owym czasie we Włoszech szanowano Żydów i nie obciążano ich żadnymi specjalnymi podatkami.

W chrześcijańskim Królestwie Jerozolimskim żyło około 1000 żydowskich rodzin. W Aszkelonie żyło 300 Żydów. W 1160 r. słynny podróżnik Benjamin z Tudela (Żyd z Hiszpanii) w czasie pobytu w Jerozolimie doliczył się zaledwie dwunastu Żydów. Inne źródła podają około 300 żydowskich mieszkańców Jerozolimy, którzy trudnili się przeważnie farbiarstwem.

W 1160 r. Dawid Alroy ogłosił się w Persji Mesjaszem. Jego zwolennicy szykowali się do powrotu do Jerozolimy. Ten fałszywy Mesjasz został zabity podczas bitwy przez żołnierzy gubernatora.

W latach 1162-1196 w Królestwie Aragonii (Hiszpania) panował król Alfons. Pod jego rządami Żydzi mogli spokojnie się rozwijać. Zajmowali się pisarstwem i filozofią. Za ognisko żydostwa w północnej Hiszpanii uchodziła wówczas Barcelona, o której mówiono "gmina książąt i magnatów". Na czele tej gminy stanął Szeszet Benvieniste, medyk i filozof biegły w Talmudzie. Służył on królowi aragońskiemu w dyplomacji. Swoim wielkim bogactwem i wpływami na dworze wspierał żydowskich poetów i filozofów. Najbliższym mu powagą był Samuel Ibn-Chasdaj Halevi (1165-1216), poeta i tłumacz dzieł filozoficznych.

W 1163 r. Benjamin z Tudela opisał społeczność żydowską Bagdadu, liczącą 40 tys. osób, z 28 synagogami oraz 10 akademiami talmudycznymi.

Papieskie wezwania o podjęcie nowej wyprawy krzyżowej, ponawiane w latach 1157, 1165, 1169, 1173, 1181 i 1184, nie spotkały się ze szczególnie żywym przyjęciem, chociaż w dalszym ciągu wyruszały na Wschód nowe, niewielkie wyprawy, przynoszące wzmocnienie Królestwu Jerozolimskiemu.

W owym czasie Żydzi hiszpańscy wiedli jeszcze prym w oświecie. Żydzi mieszkali we wszystkich pięciu królestwach chrześcijańskich w Hiszpanii - Kastylii, Leon, Aragonia, Portugalia i Nawarra. W stolicy Kastylii, w Toledo, żyło 12 tysięcy Żydów, w tym bardzo wielu możnych i wykształconych. Posiadali oni kilka wspaniałych synagog.
    W południowej Hiszpanii (muzułmańskiej) prawie wcale nie było Żydów, a co co tam pozostali, przyjęli Islam. Dawne siedziby uczelni były zniszczone: Kordowa, Sewilla, Grenada i Lucena.
    W latach 1166-1214 w Królestwie Kastylii (Hiszpania) panował król Alfons VIII Szlachetny. Powoływał on uzdolnionych Żydów na urzędy państwowe. Za księcia został uznany Józef Ben-Salomon Ibn-Szoszan. Wielkimi zaszczytami na dworze cieszył się Abraham Ibn-Alfachar, władający znakomicie poezją. Gmina w Toeldo szczyciła się wspaniałym dziejopisarzem i filozofem Abrahamem Ibn-Daudem.

Na południu Francji, w Prowansji i Langwedocji kwitły liczne gminy żydowskie. Między gminami panowała solidarność. Ich powszechna zamożność płynęła z rolnictwa i handlu pomiędzy Hiszpanią, Włochami, Anglią, Egiptem i Wschodem. Główną gminą była Narbona, licząca około 300 Żydów. Rektorem wybitnej uczelni w Narbona był rabin Abraham Ben-Izaak( zmarły w 1178 r.), wybitny talmudysta. W Narbonie działał również rabin Józef Ben-Izaak Kimchi, który napisał komentarz do Pisma Świętego i uprawiał poezję liturgiczną.
    W mniej korzystnym położeniu była gmina w Beziers. Tamtejsi Żydzi musieli rokrocznie opłacać okup księdzu, w wysokości 4.000 funtów srebra. W zamian, ksiądz nie podburzał w Wielkanoc pospólstwa przeciwko Żydom.
    W pobliskim mieście handlowym Montpellier (stolica południowej Francji) istniała bogata gmina żydowska, słynna ze swojej akademii medycznej i panującej wolności nauczania. Obok Montpellier znajduje się miasto Lunel, w którym była gmina licząca 300 Żydów (największa po Narbonie społeczność żydowska w Prowansji). Uczelnia talmudtyczna w Lunel współzawodniczyła z uczelnią w Narbonie. Na czele gminy stał rabin Meszullam Ben-Jakub (zmarł w 1170 r.), uczony talmudysta i wielki bogacz. W Lunel przeważał kierunek naukowy. Jonatan Ben-Dwid Kohen był wielkim autorytetem talmudycznym i jako pierwszy rozpoczął walkę aby nauka mogła prawnie istnieć w pośrodku judaizmu. Jehuda Ben-Saul Ibn-Tibbon (1120-1190) zajmował się praktyką medyczną w Lunel, a równocześnie tłumaczył z języka arabskiego na hebrajski "Obowiązki serca" Bachji, "Naukę moralną" i "Sznury pereł" Ibn-Gabirola, "Kozari" Haleviego i inne dzieła.
    W pobliskiej gminie w Posquieres żyło wówczas 40 Żydów. W tej małej gminie narodził się jeden z najznakomitszych talmudystów, rabin Abraham Ben-Dawid (1125-1198). Był on bardzo dobrze wykształcony, a będąc bogatym człowiekiem założył własną uczelnię talmudyczną. W Bourg de St. Gilles mieszkało 100 Żydów.

W 1171 r. we francuskim mieście Blois fałszywie oskarżono Żydów o ukrzyżowanie w święto Paschy chrześcijańskiego chłopca, którego później wrzucono do rzeki Loiry. Wszystkich Żydów osadzono w więzieniu i zmuszano do przyjęcia chrztu. Opornych zaprowadzono do drewnianej wieży i spalono żywcem (34 mężczyzn i 17 kobiet).
    W owych czasach Żydzi w Europie musieli walczyć z licznymi niedorzecznymi przesądami rozpowszechnianymi przez agresywne kazania księży i zakonników. Generalnie rzecz biorąc polityka chrześcijańska zakładała izolację i podporządkowanie Żydów.

W 1174 r. królem jerozolimskim został Baldwin IV (1174-1185). Był on chory na trąd. Władzę regenta - w imieniu młodego trzynastoletniego króla do czasu uzyskania przez niego pełnoletności - sprawował przez trzy lata jego kuzyn. Wówczas w Królestwie Jerozolimskim rozpoczęły się walki stronnictw o przejęcie władzy nad Królestwem.

W latach 1179-1180 głową Kościoła Rzymsko-Katolickiego był papież Innocenty III. Oświadczył on, że "Papież zajmuje miejsce prawdziwego Boga", a prawo kanoniczne komentując słowa papieża stwierdziło: papież - "nasz Pan Bóg". Papież Innocenty III wykazał dużą gorliwość w głoszeniu nowej wyprawy krzyżowej.
    W owym czasie katolicki kaznodzieja Fulkon podburzał francuski lud przeciwko Żydom. Głosił on, że dłużnik chrześcijański ruszając na świętą wojnę, pozbywa się zobowiązań względem wierzycieli żydowskich.

W 1179 r. na synodzie laterańskim papież Aleksander III okazał swoją przychylność dla Żydów, nie zezwalając na uchwalenie przez kler prześladowczych ustaw. Synod podkreślił, że nie należy zmuszać Żydów do chrztu i wymierzać im kary bez sądowego orzeczenia winy.
    Na południu Włoch, w Neapolu i na wyspie Sycylii, pod panowaniem Normandów, Żydzi cieszyli się wolnością i mogli być sądzeni według własnego prawa.

W Cesarstwie Bizantyńskim przez cały czas źle traktowano Żydów, pozbawiając ich wszelkich praw obywatelskich. Na terytorium greckim istaniły gminy w Tescalii, Macedonii i Tracji, a do największego rozkwitu doszły gminy w Tebach (2000 rodzin) i Konstantynopolu (2000 rodzin i 500 karaitów). Żydzi tebańscy byli najlepszymi w Grecji producentami jedwabiu i purpury.

Najwybitniejszym żydowskim uczonym epoki Średniowiecza był rabin Mosze ben-Majmon - Rambam (Majmonides) (1135-1204). Od 1165 roku przebywał na dworze sułtana w Fostacie (Egipt), gdzie był lekarzem i duchowym przywódcą miejscowej społeczności żydowskiej. W 1168 r. wydał komentarz do Miszny w języku arabskim "Oświetlenie" (arab. "Sirdż"). Majmonides doszedł do podania trzynastu artykułów wiary judaizmu. Jakkolwiek te artykuły wiary opierają się na badaniach, to jednak, zdaniem Mojmonidesa, ten tylko mógł uchodzić za prawdziwego Izraelitę, kto je wszystkie uznał za prawdziwe. Ktoby zaprzeczył jednemu z nich, przestawał już należeć do judaizmu. W 1180 r. ukończył nowy kodeks religijny prawa, zwany "Powtórzona Tora" (hebr. "Miszna Tora"). Celem tego wielkiego dzieła było uproszczenie nauki całego judaizmu - biblijnego i talmudycznego. Tym kodeksem prawa, Majmonides oddziaływał na cały świat żydowski, pobudzając Żydów do działania i wewnętrznej przemiany. W przeciągu 10 lat dzieło to rozprowadzono po licznych krajach. Nie tylko je czytano, lecz podniesiono do znaczenia podstawowej księgi religijnej. Mojmonidesa okrzyknięto "sztandarem rabinów" i "oświecicielem oczu Izraela". Uznano go za najwyższy autorytet społeczności żydowskiej. W 1190 r. Majmonides ukończył traktat filozoficzno-religijny "Przewodnik dla błądzących" (hebr. "More Newuchim"). Dzieło to stanowi punkt kulminacyjny geniuszu Majmonidesa.
    Poglądy Majmonidesa wywołały sprzeciw ze strony ortodoksyjnych rabinów i spór ciągnący się ponad sto lat pomiędzy zwolennikami a przeciwnikami jego poglądów.

W 1180 r. podburzony tłum zabił w Toledo (Kastylia w Hiszpanii) żydowską kochankę króla Alfonsa VIII. Podczas rozruchów zginął wówczas Abraham Ibn-Daud.

W latach 1180-1223 we Francji panował król Filip II August. August dążył do zjednoczenia pod swą władzą ziem francuskich, a do tego były potrzebne pieniądze i wojsko. Z tego powodu August zmienił swoje nastawienie względem Żydów.
    W 1180 r. król Francji August nakazał aresztować wszystkich Żydów w swoim państwie i wtrąził ich do więzienia. Dopiero po złożeniu okupu w wysokości 1.500 marek srebra zwrócono im wolność. Następnie król August unieważnił wszystkie chrześcijańskie długi zaciągnięte u Żydów, nakazując jednak dłużnikom wpłacenie piątej części należności do skarbca królewskiego.
    W 1181 r. król Francji August nakazał edyktem wszystkim Żydom opuścić terytorium Francji. Pozwolono im sprzedać ruchomości, natomiast grunty, budynki i winnice przeszły na własność króla. Opuszczone synagogi przemieniono w kościoła. Zamknięto akademię w Paryżu.
    Na szczęście własnością króla francuskiego były niewielkie terytoria rozrzucone po całej Francji, a wasalowi nie słuchali woli króla. Żydzi opuścili prowincję królewską i przenieśli się do innych francuskich prowincji.

W 1181 r. książę Antiochii, Renald, samowolnie zerwał zawieszenie broni z muzułmańskim sułtanem Saladynem. W 1182 r. Renald wysłał swoją flotę drogą lądową do Zatoki Akabe, skąd rozpoczęła ona działania wojenne na Morzu Czerwonym. Między innymi napadnięto na samo serce Islamu, na Mekkę. Wywołało to natychmiastową reakcję świata muzułmańskiego, który zjednoczył się pod wodzą sułtana Saladyna.

W 1185 r. królem jerozolimskim został Gwidon. Sułtan Saladyn zażądał od niego wypłacenia odszkodowania i zwrotu łupów zagrabionych przez Renalda. Wobec jego odmowy, muzułmanie rozpoczęli wojnę, w której krzyżowcy ponieśli druzgocącą klęskę (1187 r.) tracąc prawie 15 tys. ludzi.
    W 1187 r. Turcy na czele z sułtanem Saladynem zajęli Tyberiadę, Akko, Jaffę i wkroczyli do Jerozolimy. Saladyn (1171-1193) utworzył wielkie państwo tureckie z ośrodkiem w Egipcie, obejmujące część Syrii i Mezopotamii. Dążył do zlikwidowania Królestwa Jerozolimskiego.
    Przychylny Saladyn zezwolił Żydom na zamieszkanie w Jerozolimie.

W 1188 r. król Francji August wszczął nowe prześladowania Żydów. Z powodu błahego zajścia w Bray (Szampania) postawiono tamtejszym Żydom alternatywę pomiędzy śmiercią a chrztem. Blisko 100 Żydów spalono żywcem na stosie.

W latach 1189-1199 w Anglii panował król Ryszard Lwie Serce.
    Podczas jego koronacji (1189 r.) nie wpuszczono na uroczystość delegacji Żydów londyńskich. Tłum odczytał to jako zgodę królewską na zorganizowanie pogromu w Londynie. Podczas zamieszek zburzono synagogi i spalono żydowską część miasta. Wielu Żydów zginęło śmiercią męczeńską, a tylko jeden przyjął chrzest.

--------- trzecia wyprawa krzyżowa ----------

W 1189 r. wyruszyła z Europy na Wschód trzecia wyprawa krzyżowa. Była to najliczniejsza z wszystkich zachodnich armii, jaka wyruszyła przeciwko muzułmanom. Na czele krzyżowców podążali cesarz niemiecki Fryderyk I Barbarossa, król francuski Filip II August i król angielski Ryszard Lwie Serce. Wojska niemieckie utknęły w Azji Mniejszej, a po utonięciu cesarza w jednej z rzek syryjskich, wróciły do Europy.

Gdy król Anglii, Ryszard Lwie Serce, wyruszył na wyprawę krzyżową, w całej Anglii wybuchły pogromy Żydów. Do mordów doszło w Lynn i Norwich. W Yorku oblężono zamek dwóch żydowskich książąt, Joceusa i Benedykta. Oblężeni Żydzi wybrali śmierć samobójczą niż męczeńską. Zginęło wówczas 500 Żydów. Z gminy York nikt nie ocalał. W St. Edmunt zabito 57 Żydów. Do pogromów dochodziło we wszystkich angielskich miastach.

Siły angielskie i francuskie w 1191 r. zdobyły twierdzę Akko. Królem odbudowywanego Królestwa Jerozolimskiego ponownie został Gwidon. W toku dalszych działań krzyżowcy zajęli Jaffę i Askelon, który został całkowicie zniszczony. Najistotniejszym sukcesem było zawarcie korzystnego pokoju w 1192 r. z sułtanem Saladynem, dającym swobodny dostęp chrześcijanom do miejsc świętych w Jerozolimie, Betlejem i Nazarecie.

W 1190 r. w Syrii powstało niemieckie bractwo szpitalne, przekształcone w 1198 r. w zakon rycerski Najświętszej Marii Panny (Krzyżacy).

Około 1193 r. hiszpańscy Żydzi wsparli finansowo wyprawę króla Kastylii przeciwko muzułmanom, jednakże bitwa pod Alarcos (1195 r.) skończyła się klęską. Kastylia została spustoszona przez muzułmańskie oddziały. W obronie stolicy Kastylii, miasta Toledo, aktywnie uczestniczyli Żydzi.

W 1197 r. krzyżowcy zdobyli Sydon i Bejrut.

W latach 1198-1216 głową Kościoła Rzymsko-Katolickiego był papież Innocenty III. Był on inicjatorem tyranii Kościoła nad książętami i ludami.

W 1198 r. wielu francuskich baronów wykorzystało chrześcijańską nagonkę na Żydów i doszczętnie ich złupili, zmuszając do opuszczenia swoich prowincji. Majątek żydowski przechodził na własność pana kraju.
    Niespodziewanie schronienie dla Żydów zaoferował na swoich ziemiach król Francji, Filip August.

W latach 1199-1216 w Anglii panował król Jan bez Ziemi. Był to nieudolny i lekkomyślny władca, który swoim brutalnym postępowaniem zmobilizował przeciw sobie baronów, rycerstwo i mieszczaństwo. Prowadząc wewnętrzne walki, król potrzebował dużo środków finansowych i nie gardził żadnym środkiem, byle tylko wycisnąć z Żydów angielskich jak najwięcej złota. Baronowie nienawidzili króla, natomiast w Żydach widzieli źródło jego bogactwa. Dodatkowo kardynał Stefan Langton, arcybiskup Canterbury, przeszczepił do Anglii prześladowczego ducha Kościoła.

W 1199 r. w całej chrześcijańskiej Europie na porządku dziennym były pogromy Żydów, przymusowe chrzty, grabieże i zabójstwa.
    W 1199 r. przerażeni Żydzi zwrócili się do papieża Innocentego III z prośbą, by powstrzymał gwałty na ludności żydowskiej.
    W 1199 r. papież Innocenty III oświadczył, że nie wolno zmuszać Żydów do chrztu, ograbiać ich bez wyroku sądowego, ranić lub zabijać, zakłócać spokoju w czasie świąt żydowskich i bezcześcić cmentarzy. Do tego stopnia zwyrodniał Kościół Rzymsko-Katolicki, że aż trzeba było wydawać takie ustawy w obronie praw Żydów.

--------- czwarta wyprawa krzyżowa ----------

W 1202 r. wyruszyła z Wenecji na Wschód czwarta wyprawa krzyżowa. Potężna flotylla krzyżowców liczyła 200 okrętów, w tym 60 galer. Dzięki przebiegłości Wenecjan, krucjata skierowała się przeciwko Konstantynopolowi, który został zdobyty w 1204r. dając początek rządów łacienników w tym regionie. Krzyżowcy nazwali swoje cesarstwo Romanią.

Po 1204 r., gdy zmarł Majmonides, społeczność żydowska w Europie i Azji rozpadła się na dwa zwalczające się stronnictwa: majmonisów i antymajmonisów. Ci ostatni otwarcie potępili nauki Majmonidesa i zawierające je pisma. Dla ortodoksów talmudycznych nauki Majmonidesa były prawdziwą herezją. Obserwowali oni z trwogą rozwój nowej filozofii i obawiali się zagłady judaizmu.
    W czasie tych wielkich sporów, w łonie judaizmu pojawiła się nowa nauka religijno-filozoficzna, która podawała się za mądrość odwieczną i żydowską, lecz w rzeczywistości taką nie była. Ta nowa tajemna nauka zwała się Kabałą (tradycją). Jej pierwszy początek zaistniał w XIII wieku. Jednym z jej twórców był hiszpański rabin Izaak Ślepy (pisał w latach 1190-1210). Za nowy artykuł wiary żydowskiej przyjął wędrówkę dusz. Kabalistyka jest zasadniczo połączeniem gnostycyzmu z ascetyzmem i zawiera w sobie liczne pierwiastki magiczne. Systematyką nauk Kabały zajęli się uczniowie Izaaka Ślepego: Azriel i Ezra z Gerony. Powstała pierwsza księga mistyczna "Blask" ("Bahir"). Hiszpańscy kabaliści twierdzili, że pochodzi ona z czasów starożytnych.
    W ten sposób rozłam wewnętrzny w pośrodku Żydów pogłębił się jeszcze bardziej. Istniały teraz trzy zwalczające się stronnictwa: kabalistów, prawowiernych talmudystów i zwolenników filozofii (majmoniści).

Społeczność żydowska w 1200 roku (Copyright: Gedeon)

W 1205 r. papież Innocenty III zarzucił judofilstwo królowi francuskiemu Filipowi Augustowi. Papież zganił króla Francji za to, że zanadto pofolgował Żydom. Francuscy Żydzi ośmielali się pokazywać publicznie na uliach w Wielkanoc, a gmina w Sens wybudowała nową synagogę. Papież powtórzył przy tej okazji oszczerstwo, jakoby Żydzi dopuszczali się na chrześcijanach skrytobójstw.
    W 1205 r. papież Innocenty III wystosował podobne list do króla Kastylii, Alfonsa Szlachetnego. Zagroził przy tym dumnemu królowi hiszpańskiemu cenzurą kościelną, gdyby nadal trwał w popieraniu Żydów.

W 1207 r. papież Innocenty III nakazał, aby w chrześcijańskiej Europie Żydzi płacili Kościołowi dziesięcinę z gruntów nabytych od chrześcijan. Papież zagroził również klątwą wszystkim chrześcijanom, którzyby utrzymywali jakiekolwiek stosunki z Żydami.

W owym czasie grupa pobożnych i moralnych chrześcijan przeciwstawiła się wszechwładzy papieskiej. Zostali oni nazwani Albigensami. Działali głównie na południu Francji. Uzyskali oni polityczne wsparcie hrabiego Raymunda VI z Tuluzy. Był on przychylnie nastawiony do Żydów i powoływał ich na urzędy państwowe.

W latach 1208-1229 trwała wyprawa krzyżowa przeciw Albigensom. Hrabia Raymund został zmuszony do zaparcia się swojej wiary i usunięcia wszystkich żydowskich urzędników w swoim kraju. Równocześnie armia krzyżowców uderzyła na południe Francji, mordując Albigensów i Żydów na równi. Podczas szturmu miasta Beziers (1209 r.) zabito 20 tys. ludzi, w tym 200 Żydów. Rok wyprawy krzyżowej przeciw Albigensom nazwali Żydzi "rokiem żałoby".
    W 1209 r. Kościół Rzymsko-Katolicki narzucił swoją wolę całej Francji. Synod paryski zakazał czytania wszelkich dzieł filozoficznych. W ten sposób zgasło ostatnie światło nauki w chrześcijańskiej Europie.
    Konsylium synodu w Awinionie uchwaliło, aby wszyscy francuscy baronowie złożyli przysięgę, że nie będą powierzali w swoich prowincjach Żydom żadnych urzędów oraz zabronią im utrzymywania służby chrześcijańskiej.

W 1211 r. ponad 300 rabinów z Francji i Anglii uciekło przed powszechną nienawiścią i wywędrowało do Palestyny. Pobudowali synagogi i szkoły, oraz przeszczepili na Wschód subtelną metodę tosafistów.

W 1211 r. w wielkim zagrożeni muzułmańskim znalazła się chrześcijańska Kastylia (północna Hiszpania). Król kastylski Alfons Szlachetny zwrócił się do papieża Innocentego III z prośbą o ogłoszenie powszechnej krucjaty przeciwko muzułmanom w Hiszpanii.
    W 1212 r. do chrześcijańskiej północnej Hiszpanii przybyli pierwsi krzyżowcy. Doszło do pogromu Żydów w Toledo.

W 1212 r. z Francji i Niemiec wyruszyła na Wschód wyprawa krzyżowa dzieci. Nieuczciwi kaznodzieje nauczali, że tylko dzieci czystego serca mogą odzyskać panowanie chrześcijaństwa nad Ziemią Świętą. Dzieci zostały przewiezione do Egiptu i sprzedane w niewolę.

W latach 1212-1250 w Świętym Cesarstwie Rzymskim narodu niemieckiego panował cesarz i król sycylijski Fryderyk II Hohensztauf. W swojej sycylijskiej stolicy, Palermo, zamknął Żydów w wydzielonej dzielnicy oddzielonej murem od pozostałej części miasta.

W 1215 r. konsylium synodu laterańskiego IV nakazało chrześcijańskim książętom w Europie rozciągnięcie nad Żydami ścisłej kontroli. Ochrzczonym Żydom zakazano praktykowania obrzędów żydowskich. Żydzi zostali zmuszeni do płacenia Kościołowi dziesięciny ze swych domów i gruntów. Każda rodzina musiała dodatkowo płacić 6 denarów rocznie na Wielkanoc. Szczytem pohańbienia był jednak punkt 4 uchwały, nakazujący Żydom, by "od dwunastego roku życia mężczyźni na kapeluszach, a kobiety na welonach nosiły odznaki wpadające w oko". Była to tak zwana "żółta łata hańby". "Żydowska łata" była dużym żółtym kołem, które mężczyźni musieli nosić na wierzchu ubrania. Kobiety natomiast musiały nosić woalkę w błękitne pasy. W ten sposób, wszyscy widzieli, że Żydzi znajdują się poza społeczeństwem i poza powszechnym porządkiem prawnym.
    Żydowskie dzielnice lub ulice były ze względów bezpieczeństwa zamykane na noc. Ten zwyczaj był praktykowany zwłaszcza w Niemczech i we Włoszech. W Polsce tylko we Lwowie i na krakowskim Kazimierzu.

W latach 1216-1272 w Anglii panował król Henryk III. Został on przekupiony złotem, aby powstrzymał prześladowania Żydów w swoim państwie. Pozwolił Żydom osiedlać się w Anglii i powstrzymywał kler przed podburzaniem ludu. Mianował także nadrabina, w którego ręce złożył zwierzchnictwo nad wszystkimi angielskimi gminami. W rzeczywistości jednak, jego zadaniem było zbieranie od Żydów daniny dla króla. Wciąż podnoszone kontrybucje wyciągnęły ostatnie pieniądze od angielskich Żydów. W przeciągu siedmiu lat musieli dostarczyć do skarbca 442.000 funtów sterlingów. Jeden tylko Żyd Aron z Yorku musiał w tym okresie złożyć królowi 30 tys. marek srebra, a oprócz tego królowej 200 marek złota.

--------- piąta wyprawa krzyżowa ----------

W 1217 r. wyruszyła na Wschód wyprawa krzyżowa rycerstwa niemieckiego i węgierskiego, pod wodzą króla Węgier Andrzeja II. Po przybyciu do Akko, krzyżowcy prowadzili bezskuteczne walki w Palestynie. W 1218 r. skierowali się do Egiptu i zajęli twierdzę Damiettę. Po doznanych niepowodzeniach w 1221 r. wycofali się.

W 1221 r. fanatyczni chrześcijańscy pielgrzymi zaatakowali żydowską dzielnicę w niemieckim mieście Erfurt, zabijając 26 Żydów i paląc dwie synagogi.

Około 1222 r. król węgierski Andrzej II musiał na polecenie legata papieskiego złożyć przysięgę, że nie pozwoli Żydom piastować urzędów, zawierać mieszanych małżeństw i zmusi ich do noszenia "łaty hańby".

W latach 1226-1270 we Francji panował król Ludwik IX Święty. Tak nienawidził Żydów, że nie mógł na nich nawet patrzeć.

W 1226 r. biskup wrocławski Wawrzyniec (południowa dzielnica Polski), zarządzając dla Żydów jadących z Moraw na Kujawy z towarami podobne prawa i obowiązki celne jak dla innych kupców, ustalił jednak dla Żydów jadących bez towarów obowiązek płacenia pogłównego, dając początek tzw. "leizoboll". Był to jeden z pierwszych przejawów antysemityzmu duchowieństwa na ziemiach polskich.

W latach 1227-1241 głową Kościoła Rzymsko-Katolickiego był papież Grzegorz IX, zagożały wróg Żydów. Zakazał on chrześcijanom posiadania Pisma Świętego pod groźbą najsurowszych kar.

W pierwszej połowie XIII wieku w argumentacji usprawiedliwiającej pogromy Żydów w chrześcijańskiej Europie pojawiało się coraz częściej oskarżenie o mord rytualny. Mówiono, że Żydzi mordują na święto Paschy dzieci chrześcijańskie, aby z tak otrzymanej krwi sporządzić chleb przaśny. Dla osób znających zasady judaizmu, te zarzuty są absurdem.

--------- szósta wyprawa krzyżowa ----------

W latach 1228-1229 trwała szósta wyprawa krzyżowa pod dowództwem ekskomunikowanego cesarza Fryderyka II. W 1229 r. sułtan Egiptu zgodził się oddać krzyżowcom Jerozolimę, Betlejem i Nazaret.

W 1229 r. sobór w Tuluzie wydał pierwszy zakaz posiadania i czytania Starego i Nowego Testamentu przez laikat. "Dekret wydany w Tuluzie ustanowił trybunał inkwizycyjny wymierzony przeciwko wszystkim tym, którzy czytać będą Biblię w języku pospólstwa. Był to edykt ognia, rozlewu krwi i zniszczenia. W rozdziałach 3 do 6 nakazywał całkowite zniszczenie domów, miejsc schronienia, a nawet podziemnych kryjówek ludzi, co do których panowało przekonanie, że posiadali Pismo Święte. Ci zaś, którzy ich ukrywali będą surowo ukarani".

W 1232 r. trójka francuskich rabinów (Jon Ben-Abraham Gerundi, Meir Abulafja i Dawid Ben-Saul) rzuciła klątwę na wszystkich tych Żydów, którzy czytają pisma Majmonidesa, szczególnie rozdziały filozoficzne. W wykładni Pisma trzymali się zasad Raszego. W odpowiedzi, zwolennicy nauk Majmonidesa z francuskich gmin w Prowansji (Lunel, Beziers i Narbona) obłożyli klątwą antymajmonisów. Wezwali oni wszystkich Żydów, by się przyłączyli do obrońców czci wielkiego Majmonidesa.
    Niezgoda i podziały szybko ogarnęły gminy żydowskie w Prowansji, Katalonii, Aragonii i Kastylii. Jedna strona obstawała, że słowa Pisma Świętego i Talmud należy przyjmować z bezwzględną wiarą, bez dociekań i filozofii. Druga strona podkreślała, że rozum ma głos w sprawach religii.
    W obronie nauk Majmonidesa wystąpił rabin Dawid Kimchi, wybitny badacz języka hebrajskiego i komentator Pisma Świętego. Dla Kimchi judaizm był kultem idei. Rozpatrując rozumem nauki Talmudu nie miał w nich żadnych tajemnic. Za nauką Majmonidesa uważał, że przypisywanie jakiejś potęgi złym duchom było tylko przesądem.
    Przeciwko niemu wystąpił rabin Mojżesz ben Nachman, znany też pod akronimem Ramban (1194-1270), niezależny badacz z kręgów talmudyczno-rabinicznych. Był nie tylko rabinem Gerony, ale duchowym przywódcą całej społeczności żydowskiej w Hiszpanii. Dla Nachmaniego judaizm był religią uczucia i naukę tajemną uważał za święte świętych judaizmu, do którego myśl świecka nie ma dostępu. W swym światopoglądzie przyznawał ważną rolę demonom.

W 1233 r. papież Grzegorz IX pragnąc ostatecznie wytępić pozostałości Albigensów w Prowansji (południowa Francja) ustanowił na tym terenie stałą inkwizycję. Sądom inkwizycyjnym przewodniczyli Dominikanie pod wodzą generała zakonu Raymunda de Peniaforte, który wszelkimi siłami starał się nawrócić Żydów.
    Zarządzono rewizje w żydowskich domach w Montpellier i znaleziono pisma talmudyczne oraz książki Majmonidesa, z których na łacinę przetłumaczono część "Przewodnika". Dominikanie nakazali publiczne spalenie żydowskich książek.

W 1235 r. w Coucy (południowa Francja) odbył się zjazd rabinów gmin południowej Francji i Hiszpanii, pod przywództwem rabina Nachmana. Był on zaniepokojony rozbiciem jedności judaizmu i wzywał do przywrócenia pokoju pomiędzy Żydami. Za pomocą kazań i usilnych upomnień wzmocnił osłabioną wiarę żydowską. Dążąc do pojednania pomiędzy skłóconymi stronnictwami publicznie uznał Majmonidesa, stawiając go na równi z gaonami. Jednakże skłócone stronnictwa nie zwróciły uwagi na propozycje Nachmana.

W 1235 r. w Badenii (Niemcy) znaleziono zwłoki chrześcijanina. O skrytobójstwo oskarżono Żydów. Podczas pogromu wymordowano wszystkich Żydów w miastach Luda i Bischofsheim. Ośmiu uczonych poddano torturom i stracono.
    W 1235 r. przerażeni niemieccy Żydzi z Badenii zwrócili się do papieża Grzegorza IX z prośbą o ochronę.
    W 1235 r. papież Grzegorz IX oświadczył, że nie wolno zmuszać Żydów do chrztu, ograbiać ich bez wyroku sądowego, ranić lub zabijać, zakłócać spokoju w czasie świąt żydowskich i bezcześcić cmentarzy. Było to powtórzenie bulli papieża Innocentego III z 1199 r., jednakże była ona powszechnie ignorowana przez chrześcijaństwo. Oskarżono nawet papieża, że dał się przekupić Żydom. W ten sposób duch nietolerancji nauczany latami w szkołach i głoszony przez Dominikanów z ambon, wszedł w krew i zaczął wydawać plugawy owoc prześladowań, grabieży i mordów.

W latach 1235-1270 na Węgrzech panował król Bela IV. Korzystał on z usług dzierżawców żydowskich. Bez ich pomocy bogactwo krajowe leżałoby odłogiem, dlatego Żydzi dzierżawili żupy solne, mennice i podatki.

W 1235 r. cesarz Fryderyk II zarządził dochodzenie w celu ustalenia prawdziwości zarzutów o mord rytualny, stawianych przeciwko Żydom. Dochodzenie wykazało nieprawdziwość tych zarzutów.
    W 1236 r. cesarz Fryderyk II ogłosił Żydów "sługami naszego skarbu". Tym samym Żydzi znaleźli się pod specjalną ochroną cesarskiego prawodawstwa, które pomimo wszystko stawiało ich na marginesie społeczeństwa.

W 1236 r. wyruszające do Palestyny posiłki krzyżowców dokonały rzezi w francuskich gminach żydowskich w Andegawii, Piktawii, Bordeaux, Angouleme i w innych miastach. Zginęło ponad 3 tys. Żydów, a około 500 zostało zmuszonych do chrztu.
    W 1236 r. przerażeni francuszy Żydzi zwrócili się do papieża Grzegorza IX z prośbą o powstrzymanie rzezi.
    W 1236 r. papież Grzegorz IX wystosował pismo do książąt Kościoła i króla francuskiego Ludwika IX, w którym ubolewał nad zadanymi gwałtami i oświadczył, że Kościół nie pragnie Żydów wytępić, ani zmusić do chrztu.

W 1237 r. pojawia się pierwsza historyczna wzmianka o żydowskiej gminie na terenach Polski (w Płocku studnia żydowska stanowi granicę kilku ulic).
    Od XIII wieku miał miejsce nieustanny odpływ Żydów z Niemiec głównie do Polski. Niektórzy spośród nich przesiedlali się również do Hiszpanii i Włoch. Generalnie jednak zaznaczył się ruch na wschód, do Polski, oraz na południe, do Włoch. Ci przybysze byli zwani mianem Aszkenazym (Aszkenazejczycy, od hebr. nazwy Niemiec - Aszkenaz). Narzucali oni miejscowej ludności żydowskiej własny język i kulturę religijną.

W połowie XIII wieku Mongołowie i Tatarzy pustoszyli wschodnią Europę - tereny Rusi i Polski. W Niemczech oskarżono Żydów, że potajemnie wspierają tych nieprzyjaciół chrześcijaństwa.

W 1239 r. doszło do pogromów i wypędzeń Żydów z Bretanii (prowincja w północnej Francji).

W 1239 r. żydowski odstępca Mikołaj Donin udał się do papieża Grzegorza IX i oskarżył Talmud o błędy religijne i niedorzeczności. Sformułował on ogółem 35 punktów oskarżenia.
    W 1239 r. papież Grzegorz IX nakazał książętom Kościoła we Francji, Anglii, Kastylii, Aragonii i Portugalii wtargnąć w pierwszą niedzielę adwentu do synagog i skonfiskować wszystkie księgi Talmudu. Zostały one nastepnie przekazane w ręce sądów inkwizycyjnych Dominikanów i Franciszkanów, aby zbadać i osądzić treść żydowskich ksiąg.

W 1239 r. kolejna wyprawa krzyżowców przybyła do Królestwa Jerozolimskiego. Krzyżowcy zawarli wówczas sojusz z Syrią przeciwko Egiptowi, i wykorzystując spory pomiędzy muzułmanami przejęli kontrolę nad okolicą Sydonu, Tyberiadą, Safedem i całą Galileą. W ten sposób starania dyplomatyczne pozwoliły na odzyskanie znacznej części terytoriów, utraconych przez chrześcijan po klęsce w 1187 r.
    W 1240 r. krzyżowcy w dalszym ciągu wykorzystując wewnętrzne spory muzułmanów, zawarli porozumienie z Egiptem i przejęli kontrolę nad Górą Tabor.

W 1240 r. francuski król Ludwik IX Święty (1226-1270) zarządził dysputę religijno-filozoficzną nad Talmudem. Naprzeciw biskupom i Mikołaja Donina stanęli czterej rabini (Jechiel z Paryża, Mojżesz z Coucy, Jahuda Ben-Dawid z Melunu i Samuel Ben-Salomon z Chateau-Thierry). W rezultacie dysputy zwrócono francuskim Żydom część skonfiskowanych ksiąg.

Rok 1241 był punktem zwrotnym w dziejach osadnictwa w Polsce. Napady tatarskie spustoszyły miasta i wsie polskie od wschodu aż po Śląsk. Po wycofaniu się hord tatarskich trzeba było zagospodarować kraj. Powstała, więc koniunktura dla kolonizatorów niemieckich i przybyszów żydowskich. Kolonizatorzy niemieccy uzyskali specjalne prawa lokacyjne zwane prawem brandenburskim, średzkim lub chełmskim, wzorem tych, które regulowały ich warunki osiedlania się poprzednio na terenie Niemiec.

W 1242 r. pod wpływem Dominikanów, francuski król Ludwik IX ponownie nakazał konfiskatę ksiąg Talmudu i innych podobnych żydowskich ksiąg. W Paryżu publicznie spalono dwadzieścia cztery wozy pełne ksiąg. Było to pierwsze całopalenie Talmudu.

W 1243 r. w Anglii dokonano konfiskaty synagog, przemieniając je w kościoły.

W latach 1243-1254 głową Kościoła Rzymsko-Katolickiego był papież Innocenty IV. Zdjął on z Żydów zarzut dzieciobójstwa w czasie święta Wielkanocy.
    W 1244 r. papież Innocenty IV zwrócił się do francuskiego króla Ludwika IX, by nakazał energiczniej poszukiwać zabronionych książek. Zakazem objęte były Pismo Święte oraz różne księgi żydowskie. Obok Biblii i Talmud często płonął na stosie.

W 1244 r. Egipcjanie porozumieli się z Turkami, i wspólnie najechali na Królestwo Jerozolimskie. Krzyżowcy ostatecznie utracili Jerozolimę.

Na terenie Austrii panował wówczas arcyksiążę Fryderyk I. Zrozumiał on wartość dobrze wykształconych Żydów i powierzył im urzędy państwowe, w szczególności te związane z finansami państwa. Dwaj bracia Leblin i Nekelo zwali się oficjalnie kamergrafami księcia austriackiego.
    W 1244 r. austriacki arcyksiążę Fryderyk I nadał austriackim Żydom statut państwowy. W ten sposób Żydzi otrzymali gwarancję bezpiecznego życia w Austrii. Każdy chrześcijanin, któryby zabił Żyda, miał być ukarany śmiercią, a za okaleczenie groziły ciężkie grzywny. Oskarżenia przeciwko Żydom wymagały dodatkowych zeznań świadków żydowskich. Statut Fryderyka I Walecznego nadał Żydom własne sądownictwo. Domy modlitwy i cmentarze znalazły się pod ochroną. Żydzi otrzymali prawo swobodnego przemieszczania się i zajmowania handlem.
    Po upływie dwudziestu lat statut zaczął obowiązywać na Węgrzech, Czechach, Wielkopolsce, Miśni, Turyngii i Śląsku.

W 1248 r. wyruszyła na Wschód szósta wyprawa krzyżowa, dowodzona przez króla francuskiego Ludwika IX Świętego. Podczas walk w Egipcie, krzyżowcy zostali pobici i cała armia z królem dostała się do niewoli.

W 1250 r. w świecie Islamu rozpoczęto bardziej rygorystycznie przestrzegać prawa zróżnicowania. Od tej pory rygorystycznie wymagano od Żydów noszenia wyróżniającego ich stroju. Ta stopniowa radykalizacja poglądów w świecie Islamu wynikała z równoczesnej presji chrześcijaństwa z zachodu i Mongołów ze wschodu.

W 1251 r. węgierski król Bela IV (1206-1270) wydał przywileje dla Żydów, aby zachęcić ich do osiedlania się w spustoszonym przez Mongołów kraju. Żydzi regularnie płacili podatki i byli wygodnymi mieszkańcami dla królestwa.

W latach 1252-1284 w hiszpańskiej Kastylii panował król Alfons X Mądry. Sprzyjał on Żydom. Podskarbim królewskim był wykształcony talmudysta don Meir de Malea. Przybocznym medykiem króla był don Juda Ben-Mose Kohen, który pełnił zarazem obowiązki astronoma i astrologa na dworze. Liczni Żydzi służyli jako tłumacze dzieł naukowych i pośrednicy w dyplomacji. Najznakomitszym ówczesnym astronomem był don Zag (Izaak Ibn-Said), który na zlecenie króla ułożył tablice astronomiczne, zwane "tablicami alfonsowymi". Samuel Halevi zbudował dla króla zegar wodny.
    Podczas wyprawy przeciwko muzułmanom w Sewilli, miał w szeregach swojej armii licznych żołnierzy żydowskich. Po zwycięstwie nadał Żydom na własność część zdobytych ziem, na których powstała wioska Aldea de los Judios. Żydom w Sewilli darował trzy meczety, by je przemienili w synagogi. Należała do nich duża dzielnica, odgrodzona murem od reszty miasta.

Lata 1254-1273 to okres wielkiego bezkrólewia w Niemczech. Brak władzy centralnej i zamieszanie wojny domowej stworzyło warunki do straszliwych pogromów Żydów. Mordowano ich tysiącami. Męczennicy ginęli w Weissenburgu, Magdeburgu, Arnstadzie, Koblencji, Sinzigu, Erfurcie i innych miastach. Istniały wówczas rodziny chrześcijańskie w Niemczech, które chlubiły się z palenia Żydów i z dumą nazywały żydopiekami (Judenbraterami).

W 1260 r. Jerozolimę zdobyły dzikie hordy Mongołów, co doprowadziło do dalszego rozproszenia i tak już nikłej społeczności żydowskiej w Palestynie.

W 1263 roku na rozkaz króla Aragonii, Jayme, odbyła się w Barcelonie wielka dysputa religijna pomiędzy judaizmem a chrześcijaństwem. Stronę Kościoła reprezentował Dominikanin Pablo Christian. Przed zarzutami ze strony Kościoła, judaizmu bronił rabin Mojżesz ben Nachman - Ramban (Nachmanides) (1194-1270). Nachman wygrał rozprawę zyskując tym sobie wielką sławę wśród Żydów, a nienawiść wśród Dominikanów.

W 1264 r. książę kaliski Bolesław Pobożny udzielił Żydom w Wielkopolsce przywileje, zwane "Statutem Kaliskim". Było to 40 artykułów dających Żydom pełną wolność handlu i wolność wyznania z własnym sądownictwem w gminach żydowskich. Za zabicie Żyda groziła kara śmierci i pełna konfiskata majątku. A temu, kto by nie udzielił pomocy napadniętemu Żydowi groziła grzywna. Przywileje kaliskie stanowiły podstawę bytu prawnego Żydów. Po połączeniu dzielnic Polski dokument ten nabrał mocy obowiązującej w całym państwie.
    Bolesław Pobożny wzorował się bezpośrednio na przywileju czeskim Przemysła Ottokara II z 1254 r., który odpowiadał normom przyjętym w Rzeszy. Z tego samego czeskiego wzoru czerpali również książęta śląscy: Henryk IV Prawy, Henryk V Brzuchaty i Henryk III Wielki. Dzięki nim przywileje otrzymali Żydzi mieszkający w księstwach: wrocławskim, legnickim i głogowskim.

W 1264 r. konsylium synodu w Wiedniu (Austria) nakazało niemieckim Żydom noszenia znaku piętna na płaszczu, a dodatkowo spiczasty, w róg zakrzywiony kapelusz.

W 1264 r. w Londynie, w Anglii, doszło do krwawego pogromu Żydów, w którym zginęło 1 500 ludzi. Równocześnie parlament angielski uchwalił "Statut Żydowski", który bardzo ograniczył ich prawa.

W latach 1265-1268 głową Kościoła Rzymsko-Katolickiego był papież Klemens IV. Ogłosił on bullę nakazującą konfiskatę ksiąg Talmudu w Hiszpanii i innych chrześcijańskich państwach. Gdyby znaleziono w żydowskich księgach bluźnierstwa, miano je spalić na stosie.
    W Hiszpanii Dominikanie zajęli się cenzurą tekstu Talmudu, wykreślając obraźliwe fragmenty dla chrześcijaństwa.
    W 1265 r. Dominikanie oskarżyli aragońskiego króla Jayme (Hiszpania) przed papieżem Klemensem IV, że sprzyja Żydom i wypuścił wolno rabina Nachmana, który dopuścił się obrazy względem chrześcijaństwa (podczas dysputy w 1263 r.).

W 1266 r. rabin Nachman musiał opuścić Hiszpanię i udał się do Palestyny. Zorganizował tam gminę żydowską i założył synagogę. Budował uśpiony wśród Żydów wschodnich zapał do egzegezy Pisma Świętego. W tym celu opracował przejrzyste komentarze do Pisma Świętego. Swoje objaśnienia często uzupełniał fragmentami o charakterze homiletycznym, filozoficznym, czy nawet mistycznym. Nachmanides odrzucał filozoficzny racjonalizm, na rzecz objawienia, sięgał do tradycji kabalistycznej, chociaż jednocześnie był zwolennikiem ograniczania poszukiwań mistycznych. Niewątpliwie jego autorytet przyczynił się jednak do wzrostu znaczenia myślenia mistycznego w filozofii żydowskiej. Rozniecił również tęsknotę Żydów do Ziemi Obiecanej.

W 1267 r. we Wrocławiu (wówczas pod panowaniem polskich książąt z rodu Piastów) pod przewodnictwem kardynała Gwidona, wysłanego specjalnie przez papieża Klemensa IV, odbył się synod, który postanowił między innymi, że Żydzi mają mieszkać w wyodrębnionych dzielnicach, powinni odznaczać swoją odzież dla odróżnienia od ludności chrześcijańskiej, nie wolno im chodzić razem z chrześcijanami do łaźni, mogą mieć w każdym mieście tylko jedną synagogę, a chrześcijanom nie wolno kupować u nich mięsa ani innych produktów spożywczych. W praktyce jednak te postanowienia synodu nie miały w Polsce znaczenia, gdyż Żydzi byli zbyt ważni dla władców.

W 1267 r. Palestynę odwiedził Mosze Ben Nachman, i zastał w niej zaledwie 3 tysiące rodzin muzułmańskich i około 300 chrześcijańskich. Żydów w kraju prawie nie było, bo albo wyginęli, albo uciekli podczas napadów tatarskich.

W 1268 r. Turcy zdobyli Antiochię, stopniowo wypierając ostatki krzyżowców z Azji Mniejszej.

W 1269 r. francuski król Ludwik IX zaostrzył edykt kanoniczny dotyczący odznaki żydowskiej. Miał to być we Francji krążek z czerwonego sukna noszony na wierzchu odzienia na piersi i plecach, "by napiętnowanych można było zewsząd rozeznać".

--------- siódma wyprawa krzyżowa ----------

W 1270 r. wyruszyła na Wschód siódma wyprawa krzyżowa, rozbita przez zarazę dżumy. Od tego momentu posiadłości krzyżowców na Wschodzie przechodziły stopniowo w ręce tureckie.

W latach 1271-1276 głową Kościoła Rzymsko-Katolickiego był papież Grzegorz X. Na prośbę Żydów ogłosił bullę zakazującą przymusowego chrztu oraz wyrządzania kar cielesnych i grabieży.

W latach 1273-1291 w Niemczech panował król Rudolf I Habsburg. Dążył do przywrócenia ładu i pokoju w Niemczech, oraz do stworzenia potęgi rodziny Habsburgów. Na zrealizowanie tych celów potrzebował olbrzymich środków. Za każdą łaskę, za każdy akt opieki, Żydzi musieli płacić grubymi sumami.

---------- początek ciemnych czasów ----------

W latach 1277-1280 głową Kościoła Rzymsko-Katolickiego był papież Mikołaj III. Wyliczył on królowi kastylijskiemu Alfonsowi X długi rejestr grzechów, wynikających z dobrego traktowania Żydów.
    Pod wpływem przedstawicieli papieża, król Kastylii ogłosił własny kodeks, ograniczający prawa hiszpańskich Żydów. Żydzi nie mogli zajmować żadnych urzędów. Nie mogli pokazywać się publicznie w Wielkanoc. Zakazano Żydom i chrześcijanom spożywać wspólnych posiłków i razem kąpać się. Dodatkowo, Żydzi zostali zobowiązani do noszenia specjalnej odznaki na nakryciu głowy.

W 1278 r. w Anglii odkryto fałszywe monety, o których produkcję i wprowadzenie do obiegu oskarżono Żydów. Na polecenie króla Edwarda I (1272-1307) aresztowano wszystkich angielskich Żydów (10 tys. osób). Po dochodzeniu skazano na śmierć i powieszono 293 Żydów, innych skazano na wieczne więzienie, a jeszcze innych wygnano z kraju konfiskując całe ich mienie.
    W 1279 r. pomówiono angielskich Żydów o zabicie w Northampton dziecka chrześcijańskiego. W pogromie w Londynie, wielu Żydów rozszarpano końmi. Natychmiast rozpoczął się proces o "mord rytualny", w trakcie którego uwięziono wszystkich Żydów angielskich, a następnie za okupem ich zwolniono.

W 1279 r. na Węgry przybyli Dominikanie i Franciszkanie. Pod przewodnictwem legata papieskiego odbył się sobór w Ofem, na którym potępiono Żydów na Węgrzech, w Polsce, Dalmacji, Kroacji, Sławonii, Włodzimierzu i Haliczu. Żydzi w tych krajach mieli zostać usunięci od dzierżawy wszelkich podatków. Na Węgrzech i w południowych dzielnicach Polski Żydzi zostali zobowiązani do noszenia czerwonego sukna na wierzchnich szatach po lewej stronie piersi.
    Król Węgier, Władysław IV, zatwierdził w swoim państwie uchwałę wyodrębniającą Żydów poprzez odmienne odzienie wierzchnie.

Rozkwit handlu we Włoszech oraz rozwój sztuki i poezji silnie oddziaływał na włoskich Żydów, którzy wzbogacili się i budzili z dotychczasowego letargu. Ich oczy zwróciły się do nauk Majmonidesa. Wymierzone przeciw Żydom uchwały kanoniczne nigdzie nie były mniej przestrzegane niż we Włoszech. Miasto Ferrara ogłosiło statut dla Żydów, nadając im liczne swobody. Król Sycylii, Karol Andegaweńczyk (1279-1291) miał żydowskiego medyka imieniem Faradż Ibn-Salomo. Jeden z papieży miał medyka Izaaka Ben-Mardochi, zwanego maestro Gajo.
    Największym ówczesnym krzewicielem nauki we Włoszech był rabin Hillel z Werony (1220-1295). Zagłębiał się on w religijno-filozoficzne pisma Majmonidesa.

W 1282 r. zamknięto wszystkie synagogi w Anglii.

W 1283 r. pod Moguncją (Niemcy) znaleziono martwe dziecko chrześcijańskie. O skrytobójstwo oskarżono Żydów. W pogromie w Moguncji zginęło 10 Żydów, a w Bacharachu zginęło 26 Żydów.
    W 1285 r. w Monachium (Niemcy) oskarżono Żydów o skrytobójstwo dziecka chrześcijańskiego. Podczas pogromu wielu Żydów schroniło się w synagodze. Rozwścieczony tłum spalił synagogę, w której spłonęło żywcem 180 Żydów. W Oberwesel zabito 40 Żydów.

W latach 1285-1314 we Francji panował król Filip IV Piękny. Dążył on do umocnienia władzy królewskiej i wprowadzenia centralizacji państwa. Filip IV oskarżył papieży o herezję, symonię, chciwość złota, krzywoprzysięstwo i wszeteczeństwo. W odpowiedzi papież zwolnił poddanych z przysięgi wierności królowi Francji i porozdawał jego ziemię. Ostatecznie spór wygrał król Filip IV i osadził papieży w niewoli w Awinionie, uzależniając ich od własnej woli.

W 1286 r. do pogromu doszło w Boppardzie (Niemcy).
    W 1286 r. wiele żydowskich rodzin z Moguncji, Wormacji, Spiry, Oppenheimu i innych niemieckich miast postanowiło porzucić swe domy i wyruszyć do Palestyny. Na ich czele stanął najznakomitszy rabin, Meir z Rotenburga (1220-1293).
    Niemiecki król Rudolf nakazał zatrzymać rabina Meira i osadzić w więzieniu, aby zapobiec masowemu wychodztwu Żydów, co stanowiłoby dużą stratę dla skarbca. Za uwolnienie rabina Meira, Żydzi zapłacili wysoki okup w wysokości 20.000 marek srebra, jednakże rabin pozostał w więzieniu aż do swojej śmierci.

W 1287 r. w Kaliszu starsi żydowscy kupili górę na urządzenie cmentarza. Jest to druga najstarsza historyczna wzmianka o obecności gmin żydowskich na terenach Polski.

W 1287 r. synod kościelny odnowił na terenie Anglii wszystkie uchwały kanoniczne wymierzone przeciwko Żydom.
    W 1287 r. angielski król Edward I (1272-1307) nakazał uwięzić wszystkich Żydów w Anglii i dopiero za wysokim okupem zwrócił im wolność.

Momentem zamykającym proces izolacji Żydów w Europie, było stopniowe ich wydalanie z kolejnych państw. Początek zrobiła tu w 1290 r. Anglia. Szeroka fala wysiedleń ludności żydowskiej częściowo ominęła Niemcy. Duże rozdrobnienie terytorium niemieckiego powodowało, że jeśli jedno księstwo wprowadzało restrykcje, to Żydzi mogli znaleźć schronienie w sąsiednim księstwie. Pomimo tego, pod koniec XV wieku pozostało tam tylko kilka gmin żydowskich (między innymi we Frankfurcie, Wormacji i Ratyzbonie).

W 1290 r. angielski król Edward I wydał edykt nakazujący wszystkim Żydom opuścić Anglię. Dano im krótki czas na sprzedaż mienia i opuszczenie kraju. Opornych czekała śmierć. Wypędzeniu podlegali również Żydzi z Gaskonii, która należała do Anglii. Ziemie angielskie opuściło 16.511 Żydów. W większości udali się do Francji, która za prawo osiedlenia się pobrała od nich znaczne opłaty.

W 1290 r. król Sancha uregulował w Hiszpanii sprawę podatku żydowskiego. W owym czasie w Kastylii żyło 850 tys. Żydów, którzy musieli płacić roczny podatek w wysokości 2.780.000 maravedi. W Toledo żyło 72 tys. Żydów, w Burgos 29 tys., a w Carrion 24 tys.
    W Portugalii dobrze się żyło Żydom pod rządami królów Alfonsa III (1248-1279) i Diniza (1279-1325). Byli wolni od ucisku prawa kanonicznego i mogli dostępować wysokich urzędów. Podskarbim królewskim był Juda, który jednocześnie był nadrabinem Portugalii. Był on tak bogaty, że mógł kupić całe miasto.
    W tym czasie w Hiszpanii działał rabin Salomon Ben-Abraham Ben-Adret z Barcelony (1245-1310). Talmud nie miał dla niego żadnych tajemnic, filozofię zaledwie tolerował, natomiast dla Kabały miał głęboki respekt. Przez czterdzieści lat uchodził za najwyższą powagę w kwestiach religijnych wśród całego żydostwa. Dzięki niemu Hiszpania ponownie stała się na przeciąg dwóch stuleci ogniskiem całego żydostwa.
    U jego boku pracował rabin Aron Halevi (1235-1300).
    Równocześnie Dominikanin imieniem Raymund Martin wydał w Hiszpanii dwie książki przeciwko judaizmowi: "Wędzidło na Żydów" (łac. Capistrum Judaeorum) i "Puginał wiary" (łac. Pugio fidei).

Stosunki chrześcijańsko-żydowskie przed 1300 rokiem (Copyright: Gedeon)

W owym czasie nad rozwojem Kabały pracował Todros Ben-Josef Halevi (1234-1304) z Toledo w Hiszpanii. Był on medykiem i finansistą na dworze królewskim w Toledo. Wysoka pozycja, bogactwo i uczoność zyskały mu szacunek gmin hiszpańskich i francuskich. Był on wtajemniczony w Kabałę, którą uważał za objawienie Boskiej mądrości.
    Obok niego pracowali Izaak Allatif, Abraham Abulafja i Mojżesz de Leon. Ci trzej kabaliści rozwinęli doktryny mistyczne, które zaćmiły światło judaizmu ciemną mgłą.
Mojżesz Ben-Szem-Tob de Leon (1250-1305) wprowadził do literatury żydowskiej księgę kabalistyczną, którą utwierdził i uwieńczył nauką tajemną. Opublikował on księgę "Blask" ("Zohar"), którą przez długie wieki uwielbiano jako objawienie niebios. Autorem miał być podobno Tananita Szymon Ben-Jochaj, który spędził trzynaście lat w jaskini. Jednakże najprawdopodobniejszym jej autorem był Mojżesz de Leon.
    Tym to sposobem do kręgów żydowskich wślizgnęła się księga zasadnicza, stawiająca nieznaną jeszcze przed stu lat Kabałę obok Pisma Świętego i Talmudu.

W 1291 r. władający Egiptem muzułmańscy Mamelucy zdobyli Akko, ostatnią twierdzę krzyżowców w Palestynie. W ten sposób zakończyła się historia państw łacińskich na Wschodzie.

W 1291 r. doszło do masakr Żydów w muzułmańskiej Granadzie i w Iraku.

W 1291 r. francuski król Filip IV (1285-1314) i parlament wydali dekret nakazujący wszystkim Żydom wygnanym z Anglii i Gaskonii, opuszczenie ziem Francji.

W latach 1295-1312 w Kastylii (Hiszpania) panował król Ferdynand IV. Sprzyjał on Żydom i powierzył urząd podskarbiego Żydowi Samuelowi, którego się też radził w sprawach politycznych.

W 1298 r. w Niemczech wybuchła wojna domowa pomiędzy Adolfem Nassau a Albrechtem Habsburgiem. Brak władzy centralnej i zamieszanie wewnętrzne zapewniły bezkarność dla licznych pogromów Żydów, które swoimi rozmiarami zaćmiły rzezie z doby wypraw krzyżowych.
    W 1298 r. posądzono Żydów z niemieckiego miasteczka Rottingen w Frankoni, o znieważenie hostii. Jako mściciel chrześcijaństwa wystąpił niemiecki szlachcic nazwiskiem Rindfleisch, dowodzący rzeziami w Rottingen. Jego banda wędrowała od miasta do miasta, grabiąc, paląc i mordując. Wymordowano całe gminy żydowskie Wurzburga i Norymbergii. Krwawe prześladowania Rindfleischa przetoczyły się z Frankonii i Bawarii do Austrii. W przeciągu roku zostało zniszczonych ponad 140 gmin. Zginęło przeszło 100 tys. Żydów. W Bawarii ocalały tylko gminy w Regensburgu i Augsburgu.

Uczeń rabina Meira z Rothenburga, rabin Aszer Ben Jechiel - Rosz (1250-1327), przywódca społeczności żydowskiej w Niemczech, w obliczu prześladowań ze strony fanatycznych chrześcijan, uciekł w 1303 roku do Hiszpanii. Jego zdaniem Talmud powinien być wyłącznym przedmiotem studiów, a nauki świeckie należało porzucić. Aszer zamieszkał w Toledo (Hiszpania), gdzie żyjąc w nędzy pracował nad komentarzami Miszny i Talmudu.

W 1305 r. rabin Ben-Adret, działając pod wpływem rabina Aszera, ogłosił w Barcelonie (Hiszpania) klątwę na wszystkich tych Żydów, którzy czytaliby dzieła naukowe. Klątwie podlegały również pisma Majmonidesa, a jedyny wyjątek uczyniono dla studiów medycznych. Był to pierwszy przypadek inkwizycji w kręgach żydowskich.
    W odpowiedzi, grupa żydowskich uczonych z Jakubem Tibbon na czele, powzięła w Montpellier uchwałę o obłożeniu klątwą wszystkich tych Żydów, którzy zabraniają zajmować się nauką i źle wyrażają się o wielkim Majmonidesie. Była to więc klątwa przeciw klątwie.

W 1306 r. francuski król Filip IV nakazał uwięzić wszystkich Żydów we Francji. W więzieniach oznajmiono im, że w terminie miesiąca czasu muszą opuścić terytorium Francji, pozostawiając cały swój dobytek i wszystkie rewersy. Majątek żydowski miał zasilić skarbiec królewski, który był osłabiony po długotrwałym sporze z papiestwem.
    Francję opuściło 100 tys. Żydów. O wpływach do skarbca królewskiego dają nam pojęcie zyski z samego tylko okręgu Orleanu, które wyniosły 337.000 franków.
    Żydowscy wygnańcy rozproszyli się po świecie, lecz większość osiedliła się w Prowansji i Aragonii.

W owym czasie gminy żydowskie we Włoszech rosły w dobrobycie i oświacie. Król Neapolu, Robert Andegaweński, wspierał żydowskich uczonych i wyszukiwał nowe talenty. Leone Romano wykładał królowi język hebrajski i Pismo Święte. Na służbie u króla był także Kalonymos Ben-Kalonymos (1284-1337), wybitny uczony i satyryk żydowski. W swoich pismach najwięcej zajmował się moralnością, "gdyż zaniedbywanie jej prowadzi ludzi do przeróżnych zdrożności i do wyrządzania sobie szkody wzajemnej". W dziele "Kamień probierczy" (1322 r.) przedstawił żydowskie zdrożności, głupoty i grzechy. Pisał liczne satyry.
    Immanuel Ben-Salomo Romi (1265-1330) pisał utwory pełne humoru i ciętej satyry. Zajmował on poważne stanowisko w gminie rzymskiej.

W latach 1312-1325 w Kastylii (Hiszpania) panował król Alfons X. Sprzyjał on Żydom i powierzył urząd podskarbiego Żydowi don Mojżeszowi. Przywrócono wówczas hiszpańskim rabinatom jurysdykcję kryminalną.

W latach 1314-1316 we Francji panował król Ludwik X. Po wygnaniu Żydów francuska gospodarka załamała się i znajdowała się w głębokiej stagnacji. W 1315 r. pod naciskiem licznych grup społeczeństwa, król Ludwik X wyraził zgodę, by Żydzi powrócili do Francji na 10 lat.
    Wracający Żydzi postawili francuskiemu królowi liczne warunki i uzyskali zwrot synagog, cmentarzy i ksiąg, umorzono dawne procesy sądowe i nadano place pod budowę nowych synagog.

W latach 1314-1347 w Niemczech panował cesarz Ludwik IV Bawarski. Obciążył on Żydów niemieckich nowym podatkiem, tzw. "złotym pieniążkiem ofiarnym". Każdy Żyd i każda Żydówka, posiadający majątek powyżej 20 guldenów, musieli opłacać cesarzowi coroczne pogłówne w wysokości 1 guldena.

W latach 1316-1322 we Francji panował król Filip V Długi. Rozszerzył on uprawnienia francuskich Żydów i bronił ich przed atakami kleru. Żydzi i książki żydowskie podlegały wyłącznie kompetencji urzędników królewskich.

W 1320 r. francuski król Filip V ogłosił pomysł zorganizowania nowej wyprawy krzyżowej. Fanatyczni mnichowie natychmiast zebrali w północnej Francji gromady chłopstwa i pasterzy, którzy obrali sobie za cel Żydów. Straszliwe rzezie ogarnęły całą północną Francję. Około 500 Żydów schroniło się w twierdzy Verdun nad Goroną. Wybrali oni smierć samobójczą niż męczeńską. W pogromach zginęła prawie cała społeczność gmin w Tuluzie, Bordeaux, Gaskonii, Albi i innych francuskich miastach. Nawałnica zniszczyła prawie 120 gmin żydowskich.

W 1321 r. trędowaci z miasta Guienne (Francja), rozgoryczeni z powodu odsunięcia od społeczeństwa i złego traktowania, zatruli lokalne studia i ujęcia wody. O tę zbrodnię oskarżono Żydów.
    Na polcenie francuskiego króla Filipa V aresztowano i osadzono w więzieniach wielu francuskich Żydów. Żywcem spalono 5 tys. Żydów. Za uwolnienie pozostałych gminy musiały zapłacić grzywnę w wysokości 150.000 funtów paryskich.

W 1321 r. oskarżono w Rzymie Żydów, że wyśmiewali się z krucyfiksu, niesionego w procesji. Pogromu uniknięto dzięki wysłaniu papieżowi do Awinionu wysokiej kontrybucji w wysokości 20.000 dukatów.

W owym czasie Żydzi w Kastylii (Hiszpania) cieszyli się niezwykłą wolnością. Król Alfons XI (1325-1380) powoływał wykształconych Żydów na wysokie urzędy, głównie finansowe. Podskarbim i poufnikiem króla był Józef Ben-Efraim Beneviste Halevi. Jeździł on w paradnej karecie w orszaku rycerzy. Medykiem przybocznym króla był don Samuel Ibn-Waker.
    Bogaci Żydzi cieszyli się szacunkiem i uznaniem. Jednakże niektórzy Żydzi, ufni w wpływy swych przyjaciół na dworze, prowadzili niesumienny handel pieniędzmi, pobierali wysokie procenty i niemiłosiernie ścigali opieszałych dłużników chrześcijańskich. Wywołało to wzrost nienawiści do Żydów, którą wykorzystywali chrześcijańscy duchowni. Ta nienawiść tylko czekała na okazję by wybuchnąć.
    Hiszpańscy Żydzi w nauce rozwijali się zasadniczo jednostronnie, w kierunku talmudycznym wyznaczonym przez rabina Aszera. W owym czasie rabin Jakub Ben-Aszer (1280-1340) ujawnił zdumiewającą uczoność w ostatecznej kodyfikacji praw talmudycznych. Ułozył on drugi kodeks religijny "Cztery Szeregi" (hebr. "Arba Turim"), przeznaczony do praktyk religijnych, tj. rytualnych, moralnych i dotyczących prawa małżeńskiego oraz cywilnego. Dzieło to otworzyło nową epokę w rozwoju wewnętrznym judaizmu. Można powiedzieć, że pod jego ręką judaizm talmudyczny przemienił się w judaizm rabiniczny. Ustawy Talmudu prawie zginęły w powodzi surowych nakazów powag rabinicznych. Nawet twierdzenia kabalistyczne znalazły swoje miejsce w tym nowym kodeksie.
    Olbrzymia większość gmin hiszpańskich i niemieckich przyjęła z radością nowy kodeks religijny, który stał się nieodzownym podręcznikiem do znajomości judaizmu, jakim go sobie wyobrażali rabini.

Do ówczesnych żydowskich myślicieli należeli: Izaak Pulgar z Avili, Dawid Ibn-Albila z Portugalii i Józef Kaspi z południowej Francji. Najwybitniejszym uczonym był Levi Ben-Gerson, zwany Gersonidesem (1288-1345). Jego obserwacje astronomiczne odznaczały się taką ścisłością, że specjaliści przyjęli je za podstawę swoich obliczeń. Wynalazł narzędzie, ułatwiające obserwację ciał niebieskich. Zajmował się również medycyną i gruntownymi badaniami Talmudu, ułożył metodologiczne pismo do Miszny. Główne jego dzieło "Walki Boga" omawiało dzieje stworzenia.

Na początku XIV wieku, jako pierwsze miasto w Polsce, Bydgoszcz otrzymało przywilej "de non tolerandis Judeis".

--------------------------------------------------

Materiały opracowywane na podstawie: patrz Bibliografia.

--------------------------------------------------

    CIĄG DALSZY HISTORII: 1334-1499 - Polska złota wolność żydowska