Niektórzy twierdzą, że Żydami są wyłącznie
chasydzi, ze swoimi charakterystycznymi pejsami,
w długich czarnych płaszczach i w czarnych kapeluszach. W rzeczywistości
jednak okazuje się, że judaizm przybrał wiele różnorodnych
form, a nawet małoreligijni spośród Żydów zachowują pewne obrzędy
(np. obrzezanie).
Obok ortodoksów i Żydów konserwatywnych
(masorti), żyją Żydzi reformowani i liberalni,
którzy kładą nacisk na etyczne zasady judaizmu, uważając
surowe nakazy i zakazy Tory za inspirację, a nie obowiązek.
Mniejszością religijną są Żydzi mesjańscy, którzy najczęściej
znajdują swoje miejsce w którymś z wielu odłamów chrześcijaństwa.
Są i zsekularyzowani Żydzi, którzy oddają się humanizmowi,
całkowicie odrzucając autorytet Tanach.
Esencją judaizmu jest przestrzeganie
Prawa żydowskiego (halacha), które reguluje życie wyznawcy
judaizmu tak szczegółowo, że trudno oddzielić wyznawanie
religii od zajęć doczesnych. Jego podstawą jest Tora,
zinterpretowana w części halachicznej Talmudu. Talmud
dzieli halachę na 613 przykazań (micwot): 248
nakazów i 365 zakazów, które obejmują każdy aspekt życia, od
interesów po sypialnię, od urodzin po dzieła miłosierdzia. Dla
większości współczesnych Żydów, nakazy Tory nie są już
prawdziwymi nakazami religijnymi, lecz tylko tradycją.
Nawet religijni Żydzi nie przestrzegają wszystkich religijnych
nakazów, choć zachowują niektóre z nich.
Najbardziej ortodoksyjni Żydzi nazywani są
chasydami (lub heradim). Można ich bardzo łatwo
rozpoznać po ubraniu. Mężczyźni noszą czarne kapelusze, zastępowane
w szabat przez wspaniałe futrzane czapki. Zakładają białe
koszule bez krawata i czarne chałaty, noszą brody oraz krótkie
włosy z pejsami (peyot). Kobiety zawsze ubierają
się skromnie i najczęściej w czarnym kolorze. Mężatki noszą
na głowie chusty lub kapelusze. Niektóre zakładają peruki, które
uważane są za nakrycie głowy.
Zwykle sądzi się, że każdy Żyd nosi
jarmułkę (kipę albo kapel), czyli małą
czapeczkę przykrywającą głowę mężczyzny. W rzeczywistości jednak,
Żydzi zakładają jarmułki najczęściej w synagogach.
Żydzi po wiekowych doświadczeniach, nie lubią ujawniać swojej
pobożności i nawet mieszkając w Izraelu, nie obnoszą się ze
swoją religijnością. Jest to jednak najbardziej widoczna oznaka
pobożności i przywiązania do tradycji. Rodzaj jarmułki
pomaga także często określić, do jakiej grupy religijnej lub
politycznej ktoś się zalicza. Ortodoksyjni Żydzi noszą
czarne welwetowe mycki pod czarnymi kapeluszami. Podczas
szabatu chasydzi zakładają futrzane kapelusze
(shtreimel). Ogromna szydełkowa mycka, często
w kolorze białym, wskazuje na chasydów lub którąś z grup
ortodoksyjnych - może także wskazywać na skrajnie prawicowych
osadników w Izraelu. Umiarkowanie zaangażowani w politykę ortodoksi
noszą zazwyczaj gładkie, dzianinowe mycki w spokojnych
kolorach (najczęściej odcienie brązu). Członkowie ruchu Mizrachi
noszą niewielkie dzianinowe jarmułki, chyba wyłącznie
w celu odróżnienia ich od Arabów. Prawicowych religijnych Żydów
z partii Mafdal można rozpoznać po bardzo kolorowych
myckach, z wielobarwnymi wzorami na brzegach. Takie jarmułki
często noszą żydowscy osadnicy. Różnorodność mycek jest
dużo większa i nie sposób je wszystkie opisać.
Życie Żydów od wieków przebiega etapami,
których granice wyznaczają stosowne ceremonie. To właśnie te
ceremonie podkreślają związek jednostki ze wspólnotą.
Każdy żydowski mężczyzna bez względu na wiek
powinien uczęszczać do domu nauki (bejt ha-midrasz).
Najczęściej znajduje się tam biblioteka dzieł rabinicznych dostępna
dla wszystkich. W takim domu nauk Żydzi studiują Prawo
i dyskutują nad problemami judaizmu.
Najważniejsze miejsce w religijnym życiu
Żydów zajmuje synagoga. Synagogi z zewnątrz są
bardzo skromne. Nie mają żadnych kopuł ani minaretów,
przypór ani iglic, i z zewnątrz często trudno wręcz trudno rozpoznać
synagogę. Przyczyną tego stanu rzeczy jest fakt, że w
przeszłości chrześcijaństwo i islam nie pozwalał Żydom wznosić
okazałych budowli, aby nie przyćmiły one przepychem kościołów,
cerkwi i meczetów. Najczęściej synagogę można rozpoznać
po siedmioramiennym świeczniku (menora) lub gwieździe
Dawida. Synagoga to miejsce publicznych modłów i centrum
życia społecznego. Odprawia się w niej modły codziennie, w szabat
i święta, a także z okazji innych uroczystości. Podywższone
miejsce z pulpitem nazywa się bima. To właśnie z tego
podium odczytuje się Torę.
Zwoje Tory przechowuje się w
aron ha-kodesz (hebr. Arka Przymierza, święta
skrzynia). Jest to szafa, wbudowana zwykle we wschodnią
ścianę, wskazującą symbolicznie kierunek Jerozolimy. Otwiera
się ją podczas ważniejszych modlitw i nabożeństw, aby wyjąć
z niej święte zwoje Tory. Ręcznie pisany zwój Pięcioksięgu
używany do publicznego odczytywania w synagodze, nazywa
się rodał. Interpretacją i wyjaśnianiem Tory,
Miszny i Gemary zajmuje się rabi. Pierwotnie
tytuł ten odnosił się wyłącznie do żydowskiego uczonego zajmującego
się studiowaniem świętych ksiąg. Później również nadawano go
żydowskim nauczycielom i uczonym cieszącym się dużym poważaniem
i autorytetem religijnym, a od czasów średniowiecza duchowym
przywódcom społeczności żydowskich. Od XVI wieku uroczyście
wręcza się nowym rabinom smiche, czyli specjalny
dyplom potwierdzający jego umiejętności nabyte w wyższej
szkole rabinicznej (jesziwa) oraz nabyte prawo do
pełnienia funkcji sędziego i nauczyciela.
Przy spełnianiu wszystkich obrządków
religijnych judaizmu wymagany jest "minian",
czyli obecność 10 dorosłych Żydów do odprawienia modłów.
Przepisy religijne judaizmu (hebr.
kaszrut) dotyczą także jedzenia i picia. W wielu miejscach
można spotkać napisy: "koszerne". "Koszer"
to po hebrajsku "nadający się", "stosowny",
"dobry". W potocznej mowie "koszerny"
oznacza "legalny", lub zgodny z przepisami.
Jeśli nie jest koszerne, to jest trefne (hebr.
trefa lub w jidysz treif), czyli nieczyste.
Koszerna kuchnia jest bardzo smaczna,
a dodatkowo jest niezaprzeczalnie zdrowa. Nigdy nie spotkamy
mięsa wieprzowego bądź skorupiaków. Ortodoksyjni Żydzi
dodatkowo przestrzegają wiele szczegółowych przepisów, np. nie
spożywają razem potraw mlecznych i mięsnych.
Ultraortodoksi nawet w najupalniejsze
dni nie zdejmują ciężkich czarnych ubrań, futrzanych kapeluszy
(sztrejmł) oraz gartla, opasującego brzuch i oddzielającego
święte części ciała od pospolitych. Ultraortodoksyjny Żyd to
frumer. Kobiety noszą peruki i skromne stroje, suknie
z długimi rękawami, zapięte wysoko pod szyją. Noszenie peruk
(szeitł) przez zamężne kobiety jest od XV wieku uznawane
za religijny obowiązek. Współcześnie ortodoksyjne Żydówki
nie golą już głowy, tylko chowają włosy pod perukę.
|