Specyfiką kuchni żydowskiej jest koszerność.
"Koszer" to po hebrajsku: "nadający
się", "stosowny", "dobry".
W potocznej mowie "koszerny" to tyle co "legalny",
lub zgodny z przepisami. Odnosi się to zresztą nie tylko do
jedzenia. Koszerne może być wszystko, co nie jest trefne, a
więc wszystko, co jest słuszne, poprawne, a w szczególności
zgodne z przepisami religijnego prawa żydowskiego. Gdyż - właśnie
- źródło słowa "koszerny" wywodzi się od żydowskich
zasad żywienia przedstawionych w Piśmie Świętym. To właśnie
Prawo Mojżeszowe przedstawia szczegółową formułę koszerności
polegającą na przestrzeganiu szczegółowych zasad przygotowywania
określonych pokarmów w sposób rytualnie czysty, w odróżnieniu
od tzw. "trefnego", czyli niezgodnego z żydowską
tradycją. Przepisy religijne dotyczące jedzenia i picia nazywane
są kaszrut. Jeśli coś nie jest koszerne, to jest trefne
(hebr. "trefa", jidysz "treif"),
a więc nieczyste.
Formuła koszerności obejmuje całość
przepisów dotyczących przyrządzania i przechowywania pokarmów,
włączając w to zasady uboju bydła i drobiu. W rzeczywistości
są to rozsądne reguły higieniczne, korzystne do stosowania w
warunkach ciepłego klimatu, gdzie żywność szybko się psuje.
Stosowanie tych reguł chroniło i chroni przed możliwością zatrucia
pokarmowego.
W Torze znajduje się 613 nakazów, z czego
30 dotyczy obyczajów związanych z jedzeniem. Przepisy te były
rozwijane przez rabinów i w dzisiejszym Izraelu zostały podniesione
do rangi przepisów prawnych. Dla właścicieli lokali gastronomicznych
i dla przemysłu spożywczego w Izraelu jest to wielce kłopotliwe,
mający wyraźny wpływ na cenę końcową produktu. Wymusza także
wyeliminowanie wielu gatunków mięsa i dodatków. Prawo Mojżeszowe
dzieli zwierzęta na czyste i nieczyste. Dozwolone jest jedzenie
zwierząt parzystokopytnych (które mają racice) i przeżuwających
(np. krowy, owce, sarny). Niedozwolone jest jedzenie mięsa:
wielbłąda (koń, osioł), świstaka (jeż, borsuk), zająca (królik,
góralek), świni, żab, ślimaków, krewetek i homarów. Każdy ptak
drapieżny, który używa pazurów jest nieczysty. Można jeść zwierzęta
wodne, które mają płetwy i łuski (skrzela). Małe zwierzęta (np.
krety, myszy, jaszczurki, żółw) są nieczyste.
Dodatkowe przepisy zabraniają jedzenia
mięsa zwierząt padłych od zarazy, starości lub w wypadku. Zwierzę
nadające się do spożycia musi być ubite przez rytualnego rzeźnika
(hebr. szohet) specjalnym koszernym nożem. Taka śmierć
powinna być szybka i dla zwierzęcia bezbolesna. Przepisy dokładnie
określają miejsce przecięcia tętnicy. W ten sposób zapobieżono
okrucieństwu przy uboju zwierząt. Z mięsa ubitych rytualnie
zwierząt dokładnie usuwa się krew, ponieważ spożywanie krwi
jest zakazane.
Po uboju zwierzę jest szczegółowo badane,
czy było zdrowe. Zwraca się uwagę na wszystkie występujące anomalia,
np. niezwykłą wielkość kości lub brak pewnych organów, skrzepy
krwi, odmienny kolor organów, obecność obcych przedmiotów (gwoździe,
drut, kamienie). Koszerowanie każdego mięsa polega na usunięciu
z niego krwi przed przygotowaniem do jedzenia. Mięso należy
dokładnie umyć zimną wodą, obmyć z krwi, namoczyć na co najmniej
30 minut, ale nie dłużej niż 12 godzin, posolić na co najmniej
30 minut i trzykrotnie opłukać z soli. Tak przygotowane mięso
kładzie się na tacy z dziurkami albo z siatką, aby krew mogła
swobodnie spłynąć.
Jedzenie przygotowane fabrycznie może być
koszerne, jeśli brak w nim zakazanych składników i jeśli jest
opatrzone pieczęcią rabina, świadczącą o jego rytualnej czystości.
Kupione mięso mrożone (koszerne) należy rozmrażać w temperaturze
pokojowej, nigdy w gorącej wodzie. Mięso (w tym drób), które
ma być pieczone na rożnie lub na otwartym ogniu, nie musi być
solone, ponieważ w trakcie pieczenia, krew spłynie samoczynnie.
Wątróbkę przecina się wzdłuż i kładzie rozłożoną na blaszce
na ogniu, aby spłynęła cała krew. Po opieczeniu wątróbka musi
być trzykrotnie umyta i może być użyta w dalszym przyrządzaniu
pokarmu. Natomiast serce musi być przecięte, a tętnice dokładnie
w całości wyjęte, aby krew spłynęła przed moczeniem i soleniem.
Jajka mające kroplę krwi w sobie (a więc zapłodnione) są trefne.
Potrawy koszerne dzieli się na mięsne i mleczne
oraz neutralne, tzn. te, które nie są ani mięsne, ani mleczne.
Przepis oddzielania mięsa od mleka opiera się na biblijnym stwierdzeniu,
że nie wolno "gotować jagnięcia w mleku jego matki"
(2 Mojż. 23:19; 34:26; 5 Mojż. 14:21). Przepisy koszerności
określają, że po zjedzeniu mięsa nie wolno jeść produktów mlecznych
przez 3-6 godzin. Po mlecznych można natomiast jeść dania mięsne
po godzinie. Te przepisy dotyczące zakazu łączenia mięsa z potrawami
mlecznymi rodzą najwięcej problemów. Oznacza to, że nie można
jeść serów wyprodukowanych na zwierzęcej podpuszce, a po daniu
mięsnym nie wolno wypić kawy z mlekiem.
Ryba i mięso mogą być jedzone jednocześnie,
pod warunkiem, że ryba nie jest przygotowana z mlekiem lub masłem.
Ryba jest daniem neutralnym i powinna być podawana przed mięsem,
które musi być oddzielone od potraw mlecznych. Do produktów
neutralnych zalicza się niektóre gatunki chleba, niektóre gatunki
ciast i ciasteczek, jajka, ryby, ziarna, makarony, ryż, kasze,
jarzyny, owoce (pochodzące z co najmniej 3-letnich drzew) i
soki. Jarzyny i ziarna powinny być dokładnie sprawdzone, czy
nie są zarobaczone.
Formuła koszerności nakłada również liczne
ograniczenia na urządzenie kuchni. Ortodoksyjni Żydzi używają
osobnych zestawów naczyń i sztućców do produktów mięsnych i
mlecznych. Zupełnie odrębny zestaw przeznaczony jest na święto
Pesach. Zestawy odróżniają się od siebie np. kolorem lub wyglądem
(garnki, talerze, półmiski, tace na chleb, solniczki, noże,
widelce, łyżki) i muszą być przechowywane w osobnych szafkach.
Naczynia powinny być również myte oddzielnie. Oddzielne też
powinny być zlewy, suszarki, gąbki, ręczniki i ścierki. Przy
jednym zlewie stosuje się specjalne wkładki do zmywania naczyń
"mięsnych" lub "mlecznych".
Wszystkie produkty neutralne zachowują swoją neutralność tak
długo, dopóki nie zostaną zmieszane z mięsnymi lub mlecznymi.
Pokarmy neutralne gotowane w naczyniach mięsnych mogą być podawane
tylko z daniami mięsnymi.
W lodówce i zamrażarce powinny być wyznaczone
odrębne miejsca dla produktów mięsnych i mlecznych. Nawet wskazane
jest posiadanie odrębnych palników kuchni gazowej i elektrycznej.
Jeżeli warunki na to nie pozwalają, to pieczone pokarmy należy
szczelnie przykryć i otworzyć dopiero po wyjęciu. Trzeba mieć
stale na uwadze, aby piekarnik był zawsze czysty.
Wszystkie maszynki, miksery itp. muszą
mieć oddzielne noże, mieszadła i miski. Po każdorazowym użyciu
maszynka musi być dokładnie myta i wytarta odpowiednimi ścierkami.
Po umyciu, wszystkie naczynia, sztućce i rzeczy muszą być spłukane
zimną wodą (nie gorącą).
Ideałem byłoby posiadanie dwóch oddzielnych
kuchni - "mięsnej" i "mlecznej".
Tych radykalnych reguł koszerności przestrzegają jednakże tylko
najbardziej ortodoksyjni Żydzi. Większość przybyszów nie odczuwa
żadnych niedogodności kuchni koszernej, chyba że ktoś nie potrafi
obyć się bez schabowego lub krewetek. Koszerna kuchnia jest
smaczna i charakteryzuje się mnogością przeróżnych sałatek.
Sałatki podaje się przy każdym posiłku, i to w dużych ilościach.
Mogą to być różne grubo pokrojone warzywa, albo wyborna mieszanka
pieczołowicie dobranych i posiekanych jarzyn, przybranych oliwkami.
Wegetarianie w Izraelu są jakby w ogrodzie rajskim.
- źródło: Irena Dobrowolska "Koszerne
i trefne" oraz inne.
|