Kalendarz stanowi system rachuby dni i dłuższych okresów czasu (tydzień, miesiąc, rok). System ten opiera się na dwóch zjawiskach astronomicznych: cyklu zmian pór roku, związanych z obiegiem Ziemi wokół Słońca, oraz zmianami faz Księżyca.
    Kalendarze służą po to, aby pewne dane czasowe, wedle których organizacja działalności gospodarczej, zwłaszcza rolniczej (orka, nawożenie, siew, sianokosy, żniwa itd.), jak również odpowiednie obrzędy różnych wyznań religijnych, można było unormować i ustalić w precyzyjny sposób. Odpowiedni do różnych zasad rozwoju kulturalnego jest także podział czasowy, oraz punkt wyjścia do obliczania poszczególnych jego części. Stsownie do tego, kalendarze różnych narodów i religii są zróżnicowane. My w naszej pracy przyjrzymy się kalendarzowi żydowskiemu.

Kalendarz żydowski jest kalendarzem księżycowo-słonecznym. Doba zaczyna się wraz z nadejściem nocy i kończy się wieczorem dnia następnego. Ukazanie się księżyca w nowiu oznaczało początek miesiąca. Stąd jego nazwa "nów księżyca" (hebr. "chodesz"), podczas gdy dla roku używano nazwy "powtórzenie" (hebr. "szana"), która wywodzi się od nawrotów wegetacji roślin w przyrodzie. Ogólnie przyjęta doba ("jom") zaczyna się tu wraz z nadejściem ciemnej nocy. Doba dzieli się na 24 godziny, z których każda posiada 1080 części ("chalakim"), a odpowiednio każda z nich równa się 1/18 minuty lub 31/3 sekundy. Rok zaczyna się z wiosną, przypadającą w miesiącu "chodesz haawiw", a więc w miesiącu dojrzałości owoców. Toteż w miesiącu dwunastym wychodzono do sadów i na pola, aby sprawdzić, czy owoce i płody rolne są już dojrzałe. Istaniała wtedy uzasadniona nadzieja, że w następnym miesiącu zboże będzie miało dojrzałe kłosy. W ten sposób, następny miesiąc był pierwszym miesiącem kolejnego roku, który dzielono na 12 części. Jeśli jednak wiosna była spóźniona, wprowadzano wtedy trzynasty miesiąc i uznawano rok bieżący za przestępny. Tak postępowano w starożytności. Miesiące nie miały wówczas oddzielnych nazw, a rozróżniano je na podstawie liczb porządkowych. Dopiero podczas babilońskiej niewoli zaczęto używać obecnie stosowane hebrajskie nazwy miesięcy.
    Pierwszym dniem miesiąca był kolejny dzień po dniu, w którym sierp księżyca (półksiężyc) stał się widoczny po raz pierwszy. Dlatego trzydziestego dnia każdego miesiąca zbierała się specjalnie do tego celu powoływana Rada Kalendarzowa, a każdy, który zobaczył sierp księżyca, musiał z tej obserwacji złożyć stosowne sprawozdanie. Po złożeniu oświadczenia przez minimum dwóch wiarygodnych świadków, uświęcano nów księżyca, czyli uznawano ten trzydziesty dzień miesiąca za pierwszy dzień nowego miesiąca. Jeżeli jednak nikt nie złożył takiego oświadczenia, nastepny miesiąc zaczynał się dopiero dnia następnego (czyli trzydziestego pierwszego). Początek nowego miesiąca obwieszczano za pomocą sygnałów świetlnych (ogniowych) oraz specjalnych posłańców, którzy docierali nawet do oddalonych od Jerozolimy miejscowości.
    Później przyjęto zasadę od Żydów mieszkających w dalszej odległości od Jerozolimy, wedle której trzydziesty dzień miesiąca zawsze powinien być dniem nowiu księżyca ("rosz chodesz"). Musimy jednak zaznaczyć, że miesiące miały po 29 lub 30 dni, jednak nigdy 31 dni. Upływ miesięcy wyznaczają fazy księżyca, a święta przypadają zawsze na tę samą fazę. Miesiące trwają na przemian 29 i 30 dni. Ponadto już wówczas zarządzono, że okres trwania wszystkich żydowskich świąt, z wyjątkiem Jom Kippur, zostają przedłużone o jeden dzień. Wynikało to z niepewności przy ustalaniu początku nowego miesiąca.

Zauważmy występującą różnicę pomiędzy kalendarzem księżycowym a słonecznym - kalendarz księżycowy ma 354 dni w roku, natomiast kalendarz słoneczny ma 365 dni. Różnica między kalendarzem księżycowym a słonecznym wynosi pełne 210 dni co 19 lat. Wokół roku przestępnego wyniknęły pewne kontrowersje między przywódcami duchowymi kraju Izraela i przywódcą Żydów na wygnaniu w Babilonii. W II wieku n.e. przywódcą Żydów w kraju Izraela był Jehuda Hanasi. Jego autorytetowi nie chcieli podporządkować się przywódcy duchowi Żydów w Babilonii, Jechonija i Chananja. Postanowili oni sami ustalać lata przestępne i miesiące przestępne. Ta decyzja wywołała wielkie wzburzenie wśród Żydów. Z Jerozolimy wyruszyło do Babilonii dwóch posłańców - rabini R'Natan i R'Jicchak. Ostatecznie przywódcy babilońscy, pod silnym naciskiem społeczności żydowskiej, zmuszeni byli podporządkować się przywódcy w kraju Izraela.

W IV wieku n.e. zaczął się stopniowy upadek społeczności żydowskiej w kraju Izraela. Stale wzrastała liczba gmin żydowskich żyjących w diasporze. Teraz posłańcy, którzy wyruszali do kolonii żydowskich z zawiadomieniem o terminie świąt, bądź nie przybywali w odpowiednim czasie, bądź też byli więzieni przez rzymskie władze. Ten stan rzeczy był niebezpieczny dla Żydów żyjących w diasporze. W owym czasie wspaniale rozkwitała społeczność żydowska w Babilonii i rodził się tam pomysł utworzenia odrębnego kalendarza dotyczącego najważniejszych żydowskich świąt, co mogło spowodować rozluźnienie silnych więzów łączących cały naród.
    Aby to niebezpieczeństwo zażegnać, zdecydowano się na wprowadzenie stałego (niezmiennego) kalendarza, który powinien każdemu umożliwić ustalenie terminów początku miesiąca i świąt. Pierwszy projekt takiego stałego kalendarza pochodził od Rabi Szmuela Jarchinea (żył około 300 roku n.e. w Nahardei, Babilonia). Ostateczną wersję tego dzieła wykonał Hilel II Hanasi, któremu pomagał Rabi Ada-Bar-Ahaba. Ci dwaj uczeni zapoczątkowali pierwszy rok odnowionego kalendarza żydowskiego na dzień 24 września (poniedziałek) 344 roku n.e. W ten sposób nowy rok rozpoczynał się teraz w czasie jesiennego zrównania dnia z nocą. Ten system kalendarzowy pozostał w użyciu u Żydów do dnia dzisiejszego.
    Podstawa tego kalendarza została sprecyzowana w następujących słowach Majmonidesa: "miesiące roku są miesiącami księżycowymi, zaś lata, które obliczamy, to lata słoneczne. Rok jest zatem rokiem księżycowym, który z zasady składa się z 12 miesięcy, ale od czasu do czasu i to z góry, za pomocą określonych regułą przerw, dodaje się trzynasty miesiąc."

    Doba zaczyna się wraz z nadejściem nocy. Dzieli się na równe 24 godziny, które są liczone kolejno od 1 do 24, począwszy od siódmej godziny popołudniowej, czyli godziny 18-tej. Dni tygodnia oznaczone są pierwszymi siedmioma literami hebrajskiego alfabetu, jedynie siódmy dzień przybiera nazwę Szabat (Szabas).
    Astronomiczny miesiąc księżycowy u Żydów ma 29 dni (dób), 12 godzin i 793 części. Ale w kalendarzu można liczyć tylko całe pełne doby. Wobec tego czas trwania miesiąca wynosi, wedle ustalonych reguł, 29 lub 30 dób. Miesiąc posiadający 29 dni określa się jako niepełny ("chasejr"), podczas gdy miesiąc 30-dniowy jako pełny ("malej"). Pierwszy dzień miesiąca nazywa się "Rosz Chodesz". Przy pełnych miesiącach przybiera tę nazwę dzień trzydziesty.

    Poszczególne miesiące roku, oraz czas ich trwania:
--- tiszrej ------- /wrzesień/październik/ ------ 30 dni
--- cheszwan --- /październik/listopad/ ------- 29 lub 30 dni
--- kislew ------- /listopad/grudzień/ ---------- 29 lub 30 dni
--- tejwet ------- /grudzień/styczeń/ ---------- 29 dni
--- szwat -------- /styczeń/luty/ --------------- 30 dni
--- adar --------- /luty/marzec/ --------------- 29 dni
--- nisan -------- /marzec/kwiecień/ ---------- 30 dni
--- ijar ---------- /kwiecień/maj/ -------------- 29 dni
--- sywan ------- /maj/czerwiec/ -------------- 30 dni
--- tamuz ------- /czerwiec/lipiec/ ------------- 29 dni
--- aw ----------- /lipiec/sierpień/ ------------- 30 dni
--- elul ---------- /sierpień/wrzesień/ --------- 29 dni

Różnica między kalendarzem księżycowym a słonecznym wynosi pełne 210 dni co 19 lat. Dlatego w każdym 19-letnim cyklu księżycowym dodaje się 7 miesięcy (tzw. przestępnych) 30-dniowych. Rok przestępny jest więc rokiem 13-miesięcznym, z dodatkowym 30-dniowym miesiącem zwanym "adar alef" i 30-dniem w miesiącach cheszwan i kislew. W roku przestępnym każdy Żyd dostaje dodatkowy miesiąc życia i cztery dodatkowe radości szabasu. Dlatego rok przestępny uważa się za rok szczęśliwy.

    Około 360 roku Żydzi przyjęli rok 3761 p.n.e. jako rok stworzenia świata. Ta metoda rachuby pochodziła od kalendarza księżycowego opracowanego w piątym stuleciu naszej ery przez greckiego poganina Meton`a. Wcześniej stosowali między innymi metody liczenia czasu Józefusa.

ŻYDOWSKIE ŚWIĘTA

Pewną pomocą dla naszego zrozumienia będzie poznanie porządku żydowskich świąt. Odzwierciedlają one charakterystyczne cechy narodu i wartości przezeń pielęgnowane. Obchodzenie świąt w Izraelu pozwala zrozumieć serce tego ludu. Lecz święta świętom nierówne. Są święta wesołe i poważne, religijne i narodowe. Wszystkie mają jednak swój niepowtarzalny charakter i rodowód.

Kalendarz religijny Żydów rozpoczyna się w miesiącu nisan (w okresie wiosennym). Zwróćmy naszą uwagę na układ tych świąt w ciągu roku. Rok ma regularny, cykliczny charakter. Kulminacja przypada na dwa okresy świąteczne - wiosną i jesienią. Trzy pierwsze święta przypadają na początek żydowskiego roku, następne wypada 50 dni później, a trzy kolejne występują jesienią.

Najważniejszymi świętami są święta biblijne, które zostały nadane Żydom przez Boga. Wśród nich występują trzy święta pielgrzymie, których obchodzenie wiązało się z odbywaną trzykrotnie w ciągu roku pielgrzymką do Jerozolimy. Stąd wspólna nazwa tych świąt "Szalosz Regalim" - święta pielgrzymie. Tymi trzema świętami pielgrzymimi są: Pesach, Szawuot i Sukkot. Innymi ważniejszymi świętami, których obchodzenie Żydom nakazał Bóg, są Rosz Haszana i Jom Kippur. Każde z tych świąt ma własny, związany z biegiem roku charakter.

Sześć biblijnych świąt Izraela to:
          1.   Pesach   (Święto Paschy)
          2.   Chag Hamacot   (Święto Przaśników)
          3.   Szawuot   (Święto Tygodni)
          4.   Rosz Haszana   (Święto Trąbienia)
          5.   Jom Kippur   (Dzień Pojednania)
          6.   Sukkot   (Święto Szałasów)

W ciągu upływających lat pojawiły się jeszcze inne święta, które na trwałe zapisały się w kalendarzu żydowskim. Dwa z nich mają szczególne znaczenie - Chanuka i Purim. Ostatnio w Izraelu podjęto również próbę utrwalenia w kalendarzu dwóch nowych narodowych świąt - dnia ogłoszenia niepodległości Izraela i święta ku czci ofiar Holocaustu. Są także i inne starsze święta - sadzenia drzew i inne. Wszystkie one znalazły miejsce w naszych krótkich opisach, które mają na celu przybliżenie nam ich genezy oraz charakteru.

Porządek chronologiczny żydowskich świąt:
          - 14 nisan - Pesach (Święto Przejścia)
          - 15-22 nisan - Chag Hamacot (Święto Przaśników)
                              - 27 nisan - Jom ha-Szoah (Dzień Pamięci Ofiar Zagłady)
                              - 4 ijar - Jom ha-Zikaron (Dzień Pamięci Poległych Żołnierzy)
                              - 5 ijar - Jom ha-Acmaut (Dzień Niepodległości Izraela)
                              - 28 ijar - Jom Jeruszalaim (Dzień Jerozolimy)
          - 6-7 siwan - Szawuot (Święto Tygodni)
                    - 9 aw - Tisza b`Aw (Post po utracie Świątyni)
                    - elul - Elul (czas obrachunku)
          - 1 tiszri - Rosz Haszana (Nowy Rok)
                    - 1-10 tiszri - Dziesięć Dni Pokuty
          - 10 tiszri - Jom Kippur (Dzień Pojednania)
          - 15-22 tiszri - Sukkot (Święto Szałasów)
                    - 23 tiszri - Simchat Tora (Radość Tory)
          - 25 kislew-2 tewet - Chanuka (Święto Świateł)
                    - 15 szewat - Tu b`Szewat (Nowy Rok Drzew)
                    - 13 adar - Ta`anit Ester (Post Estery)
          - 14-15 adar - Purim (Święto Losów)

"Gdy będziecie Mnie wzywać i zanosić do Mnie modły, wysłucham was.
A gdy Mnie będziecie szukać, znajdziecie Mnie.
Gdy Mnie szukać będziecie całym swoim sercem"
- Jeremiasz 29:12,13 -

Bibliografia:

Alan Unterman "Encyklopedia tradycji i legend żydowskich", Książka i Wiedza 1994; BIM;
Joanna Brańska "Na Dobry Rok bądźcie zapisani", Warszawa 1997;
Leszek Hońdo "Święta żydowskie w interpretacji Franza Rosenzweiga".
Louis Goldberg "Our Jewish friends";
Małgorzata Naimska "Najważniejsze biblijne święta żydowskie", 1983/84;
Mieczysław Siemiański "Księga świąt i obyczajów żydowskich", Interpress 1993;
Modlitewnik hebrajsko-polski w tłum. Salomona Spitzera, Warszawa 1991;
Viktor Buksbazen "The Gospel in the Feasts of Israel".

--------------------------------------------------

    Zobacz także: Kalendarz online